YAPI ŞANTİYE ŞEFİ’NİN HUKUKİ GÖREVİ NEDİR ?
GERÇEK GÖREVİ NASIL OLMALI,YAPILARDA İŞ GÜVENLİĞİ KİMLERİN SORUMLULUĞUNDA ÇÖZÜMLENMELİDİR?

Geçen hafta içinde İstanbul/Mecidiyeköy’de elim bir iş kazası oldu. Daha Soma maden kazasının acısı dinmemişken bu kazada 10 işçimiz ölmüştür. Esenyurt’ta 2 yıl önce bir AVM inşaatında iş kazası sonucu 11 işçimiz hayatını kaybetmiştir. Türkiye’deki korkunç tabloya bakacak olursak; DİSK ve TÜİK verilerine göre; 12 yılda 13 bin 168 işçi hayatını kaybetti. Bu kazaların %40’ı inşaat sektöründe olmuştur. Görüldüğü gibi bir günde dört işçimiz ölmektedir. Türkiye, işçi ölümlerinde, El Salvador ve Cezayir’in ardından dünyada üçüncü, Avrupa’da birinci olmuştur.

Türkiye’de son yıllarda yaşanan işçi ölümlerinde şimdiye kadar firmaların üst düzey yetkilileri, inşaata ruhsat veren kurumlar, inşaatın denetiminden sorumlu ilgili bakanlık görevlileri ifadeye çağırılmadı. Bu asansör kazasında sadece asansör firmasından iki kişi gözaltına alındı. İfadeye çağrılmaları da sonucu değiştirmiyor. Yaşanan tüm iş cinayetlerinde çoğu kez takipsizlik kararı verilirken medya gündemine gelen büyük felaketlerde ise uzun süren yargılamalar yapılıyor fakat bu yargılamalar sonucu yine gerçek kusurlular ceza almadan davalar kapanıyor.

Peki inşaatlarda iş güvenliğinde kimler sorumludur, dediğimizde üç ayrı birim sorumlu olarak ortaya çıkıyor.

-6331 İş güvenliği ve sağlığı yasası olarak,Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığına ait İş Güvenlik Uzmanları sorumludur.

-4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunun; 1. maddesinde, kanunun amacının can ve mal güvenliğini teminen, imar planına, fen, sanat vesağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemek olduğu belirten Yapı Denetim görevlileri sorumludur.

-3194 sayılı İmar kanuna göre ve 4708 Yapı denetim kanununa göre Şantiye şefleri sorumludur.

Şimdi Şantiye şefi birimini inceleyecek olursak, kimlerden oluşur ve hukuki görevleri nelerdir, dilerseniz göz atalım;

Şantiye Şefi Nedir;
İnşa faaliyetini müteahhit adına yürüten, personelin ya da taşeronların sevk ve idaresini sağlayan, iş güvenliğinin sağlanması için gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını denetleyen, yapının fen ve tekniğe, ruhsat ve projesine uygun olarak inşa edilmesini sağlamakla yükümlü olan gerçek kişidir.(3194 resmi gazete 16.12.2010/27787)

Kimler Şantiye şefi olabilir;
(3194 resmi gazete 16.12.2010/27787-MADDE 10)
Şantiye şefinin, yapım işinin uzmanlık alanına uygun olmak üzere mimar, mühendis veya bunlara ilişkin teknik öğretmen veya tekniker olması şarttır.

Başka bir kanunda ise ;
Madde 3/1-i (4708 Yapı Denetim kanunu):
Şantiye şefi: Konusuna ve niteliğine göre yapım işlerini yapı müteahhidi adına yöneterek uygulayan, mühendis veya mimar diplomasına sahip teknik personeller olabilir.

TMMOB tarafından açılan davada; 16 Aralık 2010 tarih 27787 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yapı Müteahhitlerinin Kayıtları ile Şantiye Şefleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hakkında Yönetmeliğin” 1, 2, ve 5 (eksik düzenleme nedeniyle) 10. maddenin 1, 2, 5, 14 ve 15 fıkralarının ve 10. maddenin 12. fıkrasında geçen “binanın kullanım amacına uygun olarak “ibaresi ile mühendis veya mimar arasındaki “veya” ibaresinin iptaline, öncelikle yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi istemiyle dava açılmıştı. Danıştay 6. Daire, Yapı Müteahhitlerinin Kayıtları ile Şantiye Şefleri ve Yetki Belgeli Ustalar Hakkında Yönetmeliğin 10 maddesinin 1. fıkrasında yer alan “veya bunlara ilişkin teknik öğretmen veya tekniker” ibaresi, 14. fıkrasının tümü ile 15. fıkrasının “ve teknik öğretmen unvanlı teknik personelin” ibaresinin yürütmesinin durdurulmasına, dava konusu edilen diğer madde ve ibareler yönünden ise yürütmenin durdurulması isteminin reddine oybirliği ile karar verdi.

Danıştay kararı sonucu ,yeni çıkan yönetmelik İnşaat Teknikerlerine ve Teknik öğretmenlere bu haliyle Şantiye şefliği yetkisi vermemektedir.

Şantiye Şefinin görevleri nelerdir;
Madde 9/3 : Şantiye şefi; yapıyı ilgili mevzuat hükümlerine, ruhsata ve eki projelere, denetçi mimar ve mühendis ile kontrol ve yardımcı kontrol elemanlarının talimatlarına uygun olarak inşa ettirmek, yapı denetimi sırasında bizzat hazır bulunarak, denetimin uygun şartlar altında yapılmasını sağlamak, ek-10’da gösterilen form-8’e uygun yapı denetleme defterini şantiyede muhafaza etmek, bu defterin ilgili bölümünü ve yapı denetim kuruluşunca düzenlenen diğer tutanak ile belgeleri imzalamakla yükümlüdür.

Madde 9/5 : Yapı müteahhidi ve onu temsilen görevlendirilen şantiye şefi, yapım işlerindekikusurlardan dolayı müteselsilen sorumludur.(Türk Ceza Kanunu madde 85-89)

Madde 10/6 : Şantiye şefi, yapı müteahhidi adına, yapım işinin ruhsata ve ruhsat eki etüt ve projelere uygun olarak gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan inşaat ve iş organizasyonunu sağlamak, mevzuatın öngördüğü her türlü tedbiri almak, uygulamak ve uygulatmakla sorumludur.

Madde 28/8 : Yapı müteahhidi ve Şantiye şefi; Yapıyı, tesisatı ve malzemeleriyle birlikte bu Kanuna, ilgili diğer mevzuata, uygulama imar planına, ruhsata, ruhsat eki etüt ve projelere, standartlara ve teknik şartnamelere uygun olarak inşa etmek, neden olduğu mevzuata aykırılığı gidermek mecburiyetindedir. Yapı müteahhidi ve şantiye şefi, ilgili fenni mesullerin denetimi olmaksızın inşaat ve tesisatlarına ilişkin yapım işlerini sürdüremez, inşaat ve tesisat işlerinde yetki belgesi olmayan usta çalıştıramaz.

Madde 10/8- Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemin aldırılması yetkisine sahiptir. Bu yetkinin yapı müteahhidi tarafından kullandırılmaması halinde şantiye şefi sorumlu tutulamaz.

Madde 10/9- Şantiye şefi görev aldığı yapım işinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve kusurları, öneri ve önlemleri belirlemek, yapı müteahhidine rapor etmek ve şantiyede görev alan ilgili kişilere bildirmekle yükümlüdür. Raporda yer alan hususların yerine getirilmemesinden yapı müteahhidi sorumludur.

Şantiye şefi, görev yaptığı ilin sınırları dışında başka bir ilde görev üstlenemez ve bu Yönetmelikte belirtilen toplam m2 sınırları aşılmamak kaydıyla aynı anda en fazla beş ayrı yapım işinin şantiye şefliğini üstlenebilir.
Şantiye şefi görev aldığı yapım işine dair yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesini imzalamakla yükümlüdür.
Mimar veya mühendis unvanlı şantiye şeflerinin aynı anda üslenebileceği işlerin toplamı 30.000m2 yi geçemez. Ancak yapım işinin tek ruhsata bağlı veya toplu yapı niteliğinde olması halinde 30.000m2 yi geçmeme şartı aranmaz. Şantiye şefi beş adet yapı ruhsatlı şantiye şefi olabilir.

Mühendis, mimar ve teknik öğretmen unvanlı teknik personelin şantiye şefi olarak görev yaptığı 4857 sayılı İş Kanununun 81 inci maddesi kapsamında yer alan inşaat ve tesisat işlerinde, şantiye şeflerinin iş güvenliği uzmanlığı belgesine haiz olması zorunludur.
Sürekli çıkan yasalarla, bu başarısız iş kazaları tablosunu sorguladığımızda nasıl önlem alırız.

Yasada belirtilidiği gibi şantiye şefi görevini mühendis tanımıyla elektrik mühendisleri ve makine mühendisleri görev almaya başlamışlardır.. Bir Konut yapısını pürsantajlarına bakacak olursak yaklaşık; %45 kaba imalat,%29 ince imalat,%20 mekanik + elektrik ve %6 çevre düzenleme, olursa şantiye şefi gibi kritik bir görevde kimlerin olması gerekir? Şimdi bu soruya cevap verelim.

Bir elektrik mühendisi olan şantiye şefi, şöyle bir olayla karşılaştığında ne yapar? 60 cm kalınlığında bir blok perdesi betonuna kalıp yapılması gerekiyor. Malzemesi ahşapsa, Perde mertek ve mahya hesaplarını nasıl yapar? Ya da kalfasına dönüp bildiğini yap mı demelidir? Ya da döşeme taşıyan iş iskelesi flambaj-burulma-narinlik hesaplarını nasıl çözümler? Vs.vs. Bu gibi örnekleri sayısal olarak çoğaltabiliriz?

Peki ne yapmalı;
Kesinlikle Şantiye şefleri derecelendirilmelidir. Tıpkı İSG uzmanları gibi A-B-C gibi yapı gruplarına göre Şantiye şefleri gibi rütbeleri olmalıdır.. Bu görev tanımı yapılırken mutlak suretle SGK çalışma yapılarına, yıl kıdemi dikkate alınarak ve yapının cinsine göre olmalıdır. Böylece yeni mezun bir mühendisin 200.000 m2 AVM inşasına Şantiye şefi görevi verilmemelidir.. Şantiye şefi sınavları asla olmamalıdır. Mutlak suretle Şantiye şef yardımcı pozisyonu açılmalıdır, Şantiye şef yardımcıları yapının durumuna göre(m2 ve yapı önem katsayısına dikkate alınması)birkaç adetten fazla olmalıdır. Şantiye şef yardımcısı pozisyonlarını (Şantiye şefi ile aynı branşlı mühendislerin olmamasına özen gösterilmelidir.) branşını Baş şantiye şefi seçmelidir. Şantiye şefi gibi önemli olan birim dalı pürsantajı kimin yüksekse o branştaki mühendis Baş Şantiye şefi olmalıdır.

Son günlerde sürekli karşılaştığımız naylon imza Şantiye Şefi, naylon İSG uzmanı, naylon doktor ve hatta naylon yapı denetimle karşı karşıya kalınmaktadır. Maalesef bu gerçeği kabul edip çözüm yollarını araştırmalıyız. Düşünebiliyormusunuz? Bir cerrah en küçük apandist ameliyatını başka birine yaptırırmı? Bu üzücü tabloyu pekala Yerel yönetimlerle , Sivil toplumlarla hatta Kaymakamlıklarla beraber havuz sistemi kurularak çözülebilir.. ERP programıyla denetim altına alınmalıdır… Her şantiye şefinin mutlak suretle barkod numarası(ruhsatla barkod numarası ile özdeşleşmeli) ile parmak okuyucuları hatta GPRS gibi teknolojilerle denetim altında bulundurulmalıdır….Bu tasarrufların tamamı maliyet yapının %0,01 geçmez. Burda en önemli husus havuz sistemi uygulayarak yakındaki bölge inşaatlarını( 5 yapı ruhsatı) tek bir Şantiye şefine verilmesidir. İstanbul gibi büyük şehirde yaşayan bir şantiye şefi Beylikdüzün’de ikemetgahı varsa aynı anda Kartal ilçesi ve Beylikdüzü ilçelerinde şantiye şefi yapmamalıdır. Şantiye şefi mutlak suretle ikemetgahı ilçe içinde görev verilmelidir. Hatta yarıçapı 2 km. sınırlarla Şantiye şeflerine bölgelendirmeldir. Bu çizilen sınırlı bölge dışında ki yapılar aynı şantiye şeflerine görev verilmemelidir.

Havuz komisyonu ;Şantiye şefinin aylık çalışma puantajı çıkartarak, hakedişini yapdıktan sonra ücretlerini hesablarına Eft yapacaktır… Böylece tüm ödemelerde yasal zincir izlemiş ve kayıt altına alınmış olacaktır.Bu sistem öncelikle pilot bölgeler seçilerek uygulanmalıdır. Zamanla diğer illerdede uygulanmaya başlanılması, hatta diğer branşlardaki meslek gruplarınada geçilmesi fayda görülmektedir.

İş kazalarının nasıl önlenir ve ne gibi tedbirler alınmalıdır.;

En önemli sorun olan naylon meslek gruplarını bu çalışma şekliyle çözüm ulaştığında , Şantiye şefi ve İSG uzmanları tamamen özgüvenleri ile hareket edeceklerdir.. Bu yaptırımlar yakın zamanda meyvesini verecektir. Artık parasını kontrol altında havuza ödeyen işverenler;şantiye şefi ve iş güvenlik uzmanı ile organik bağlantısı kesilecektir. Böylece Şantiye şefi ve İş güvenlik Uzmanı daha cesur adımlar atacaktır. İşveren şantiye şef ücretlerini yapının durumuna göre havuza sistemli şekilde ödeyecektir. Fakat en önemli karmaşa haline gelen İş güvenlik ve sağlık olaylarını tamamen İSG uzmanlarına bırakılmalıdır. Çünkü gerçek yasal sorumluluk onlarındır. Bu konu Şantiye şefi ve Yapı denetimin görev yetkilerinden çıkartılmalıdır. Hesap sorulacaksa tek birim olmalıdır. Çünkü Şantiye şefi’nin görevi üretmektir.. Üretimin başıdır. Üretimin sağlıklı olması Kalite kontrolden geçer. Üretimin güvenli olması iş güvenlikden geçer. Şimdi bir futbolcuya bir maçta hem defans hem forvet görevini beraber verebilirmisiniz.? Asla olmaz. İnsan biyolijisine ve fiziğine aykırıdır. Bir insan sağlıklı olarak ancak bir işi en iyi yapabilir. Üreten bir insanı başka bir iş görev alanına vermemelisiniz..

..Diğer bir hususa gelecek olursak, Yapı ruhsatlarında İSG uzmanının sutün ,satır yada imzası hiçbir şekilde yoktur.. Çünkü 6331 iş güvenlik yasası Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığına ait olup ,yapı ruhsatı ise Çevre Şehircilik Bakanlığına aittir.. Bu iki bakanlık maalesef yapılarda iş güvenliği için ortak bir masada sorunlarını tartışamıyor ve çözüm bulamıyor. Bir adli olay olduğunda suçu herkes birbirine atıyor. Yerel yönetimler harç almaktan başka bir görevi yokmuş gibi hareket ediyor. Üstelik gelişen teknolojiyle yapılar yatay halden hızla yüksek dikey vaziyette geçmektedir.Bu da iş kazası riskini çoğaltmaktadır. Artık bu iş kazaları toplumsal bir sorun olarak Türkiye’nin gündemine gelmektedir. Kesinlikle ilçeler bazında iş güvenliği komisyonu kurulmalıdır. Bu komisyon ayda en az
bir toplantı yaparak sorunları tartışmalıdırlar. Bu toplantıya ve komisyona ev sahipliğini kaymakamlıklar yapmalıdır. Toplantı tutanaklarınıda Web sayfalarından yayınlamalıdırlar. Tartışmaya açık olmalıdırlar.

Yazımı Albert Camus’un güzel sözüyle bitirecek olursak; Bir ülkeyi tanımak istiyorsanız,o ülkede insanların nasıl öldüğüne bakın.

Teşekkürederim.
Ahmet Özürün
İnşaat Mühendisi
10.09.2014

KAYNAKLAR;
1.)6331 İş güvenlik ve sağlığı kanunu,
2.)3194 İmar kanunu,
3.)4708 yapı denetim kanunu,
4.)Avukat Taner Savaş,

Alıntı: http://www.erhanbaytak.com.tr