Ahşap Evler, Ahşap Malzeme Evler…

Ağaç malzemenin yangına karşı gayet hassas oluşu ve piyasada pahalı satılışı, ahşap yapıları ve bilhassa bina yapımını çok daraltmıştır. Nitekim bugün büyük şehirlerimizde ağaç malzemeden ev inşa etmek yasaklanmıştır. Bu itibarla ahşap ev yapımı, bugün daha ziyade orman kanunundan faydalanan köy ve bazı kasabalarda görülmektedir.

Memleketimizin bilhassa ormanlık mıntıkalarında uygulanmakta olan ve tüketime etki yapan belli başlı ahşap yapı sistemleri ve kısımları aşağıda sıra ile izah edilmiştir.

I. BLOK EVLER

Blok binalara, memleketimizin ormanlık mıntıkalarında çantı adı verilir. Daha ziyade Karadeniz orman mıntıkasında rastlanan bu çantı yapılar 0,30–0,35 m. Çapında kabuğu soyulmuş yuvarlak gövdeli ağaçların yatay sıralar halinde üst üste dizilmesinden meydana getirilen pek iptidaî bir yapı tarzıdır.

Her türlü teknik bilgiden yoksun olarak ve tamamıyla mahalli görgüye istinat ettirilerek inşa olunan bu tip binalarda, esaslı bir temel görülmemektedir. Zemine münferit konulan iri taşlar veya çok alçak örülen kuru taş duvarlar, binanın temel vazifesini görür ve alt tomruk sıraları bunun üzerine oturtulur. 8-10 tomruk sırası bir kat teşkil eder. İkinci ve son kat bunun üzerine çıkılır. Hava tesirlerinin binaya girmemesi için tomruk aralıkları iç taraftan bir çamur tabakasıyla örtülür.

Lüzumundan fazla ağaç malzemenin kullanılmasına sebep olduğundan ormancılık bakımından zararlı bir yapı tarzıdır. Bu itibarla, çantı tarzında inşa olunan bütün yapıları yasak etmiştir.

II. KALAS EVLER

Karadeniz mıntıkasının orta kesimlerine isabet eden orman köylerinde görülen özel bir yapı tarzıdır. Mahallî olarak Kandil yapı  veya  daraba adı verilir.

Bu tip yapılar, 5-6 cm. kalınlığında ve 0,20-0,25 m. Genişliğinde hızar ile biçilen kalasların, çantı evlerde olduğu gibi birbirleri üzerine dizilmesiyle meydana getirilir. Köşeler, boğum adı verilen geçme şeklinde kenetlerle sıkıca birbirlerine bağlanırlar. Hava tesirlerine mahfuz bulundurmak için iç kısımlar sıvanır veya kaplanır.

Tamamen gelenek ve göreneklere uyularak inşa olunan bu tarz yapılar da çantı sistemi gibi, ağaç malzemenin rasyonel olmayan şekilde kullanılmasına yardım eder. Bu nedenle Orman Kanunu gereğince hazırlanan Yapı Talimatnamesi ile bunlarda yasaklanan yapı sistemleri arasına sokulmuştur.

III. AHŞAP KARKAS EVLER

Taşıyıcı elemanları iskelet şeklinde tertiplenen bir yapı sistemidir.  Binaya intikal eden yükler, dikme, taşıyıcı kiriş ve bunlar arasında boşlukların daraltılmasını sağlayan ara dikmeler tarafından karşılanır.

Ahşap karkas binalar, zemin seviyesinden en az 0,50 – 0,60 m. Kadar yükseltilen sağlam kârgir veya beton temeller üzerine oturtulur.  Bu temeller, daha önce izah olunduğu gibi ortalama, 0,50 m. Genişliğinde ve 250 dozlu çimento harçlı moloz taş duvar olarak yapılır. Bodrumlu binalarda temele, 0,10 m. Kadar fazla bir genişlik verilir. Duvarların üstü 0,10 m. Kalınlığında dökülen demirli beton hatıl ile tesviye olunur ve üzerine çürümemesi için katran ve bitümlü maddelerle sürülen 10×10 cm. ebadında taban ağaçları uzatılır.  Ve bu taban ağaçları su basmana sıkıca raptedilir. İskeleti teşkil eden ve kat yüksekliği kadar alınan 10×10 cm.lik dikmeler, 0,50 – 1,50 m. Aralıkla bu taban ağacı üzerine bastırılır.

Dikmelerin üst kısımlarına 10×10 cm. ebadında başlık kirişleri konulur. Taban ve başlık kirişleriyle esas ve ara dikmelerin meydana getirdikleri boşluklar, simetrik olarak daha küçük ebatlardaki arakiriş (boyunduruk) ve yatık dikmelerle (payanda 6/10 cm)  kullanılarak dolgu malzemesinin cinsine göre daraltılır.

Yatık dikmeler, taban ağacı ile 45 ve 60 derece teşkil edecek şekilde ve aynı zamanda pencere ve kapı boşluklarına mâni olmayacak vaziyette tertiplenir.  Ahşap karkas binalarda kat yüksekliği en çok 2,90 m. olarak alınır.

Tamamlanan ahşap bina iskeleti aralıkları, taş, tuğla ve kerpiç gibi çeşitli yapı malzemelerinden biriyle doldurulur. Bu takdirde binaya sıva yapılır veya boşluklar dış taraftan tahta ile kapatılır.

1. Taş Dolgulu Ahşap Karkas
Mıntıkada kâfi miktarda dolgu taşı mevcut olduğu takdirde ahşap iskelet araları, bu malzeme ile doldurulur ve sağlam olması içinde boşluklar mümkün olduğu kadar daraltılır. Alt sıralardan başlanmak suretiyle 10-15 cm. büyüklüğündeki yassı taşlar, kireç, çimento harcı ve hatta çamur kullanılarak ahşap aralarına üst üste sıralanır. Bu şekilde yapılan dolgu duvarlara hımış adı verilir.

Duvarı dış tesirlerden korumak ve aynı zamanda binaya güzel bir görünüş vermek maksadıyla bunlar, dıştan ve içten sıvanır. Sıvanın ahşap iskeleti iyice tutması ve sonradan çatlayıp dökülmemesi için de duvar yüzlerine sıva teli kaplanması gerekir.

2. Tuğla Dolgulu Ahşap Karkas
Tuğla, taşa nazaran daha hafif ve daha iyi oturan bir yapı malzemesi olduğundan, tercihen kullanılması uygun olur. Ahşap iskelet boşlukları, tuğla sıraların konulacağı vaziyete göre aralanır.  Dolgu tuğlaları, duvar kalınlığına uygun olarak ya yarım tuğla ya da tam tuğla şeklinde dizilir. Bu maksat için kireç, çimento veya takviyeli harç kullanılır. Sıvanın ahşap iskelete iyice yapışması ve sonradan düşmemesi için ağaç malzeme üzerine ince kafesli bir sıva teli germek faydalıdır.

3. Kerpiç Dolgulu Ahşap Karkas
Taşın bulunmadığı, tuğlanın pahalı tedarik edildiği arit ve sömiarit mıntıkalarda iskelet binaların boşlukları, normal tuğla ebadındaki dolgu kerpici ile kapatılır.

4. Bağdadi Binalar
Ahşap karkas binaların iskelet aralıkları içi boş duvar olarak iki taraftan çıtalarla örtülmek ve üzerine sıva yapılmak suretiyle meydana getirilir. Aralıklar, daha önce izah olunan taş, tuğla ve kerpiç dolgulu binalardakinin aksine, fazla daraltılmadan çıtalanır. Çıta çakılması, binanın her tarafında tamamlandıktan sonra sıva işine geçilir.

İlk önce katıklı çimento harcı ile kaba bir sıva vurulur. Bununla çıta aralıkları iyice kapatıldıktan sonra üzerine ince sıva yapılır.

5. Tahta Kaplamalı Karkas
Tahta ile kapatılacak karkas binalar daha iskelet kısmı yapılırken dikme aralıklarının mevcut tahta uzunluklarına göre ayarlanması icap eder. Bu maksat için 2 – 2,5 cm. kalınlığında ve 0,18 – 0,22 m. genişliğinde  rendelenmiş tahtalar kullanılır. Kaplama tahtaları, binanın aşağı kısmından başlanmak ve kenarları biri diğerinin üzerine bindirilmek suretiyle yatay sıralar halinde çivilenir. Bu şekilde çivilenen tahtalardan yağmur, duvara nüfuz etmeden aşağı tarafa doğru süzülerek akıp gider. Bunların en basiti rendelenmiş tahtaların birbiri üzerine bindirilerek çivilenmesinden meydana getirilen Yalı baskısı şeklinde olanıdır. Yapının durumuna, muhitin özelliğine uyularak Geçme Tahta kaplamalarda kullanılır.

6. Ahşap Dolgulu Karkas
Ağacın kolaylıkla temin edilebildiği ormanlık mıntıkalarda ahşap karkas olarak yapılan köy evlerinin dolgu malzemesi, geniş ölçüde ağaç malzemeden yapılmaktadır. Dizeme adı verilen bu ahşap binaların iskelet aralıkları yatay sıraların üst üste, düşey sıraların yan yana dizilmesiyle kapatılır. Bu tip yapılar yasak edilmiştir.

IV. AHŞAP DÖŞEME VE TAVANLAR

Ahşap binaların kirişlemeleri üzerine döşeme, alt tarafından tavan kaplanır. Bu itibarla binanın iki katını birbirinden ayıran yatay b ölmede, bu iki yapı kısım bir arada görülür.

1. Ahşap Döşemeler
Diğer döşeme cinslerinde olduğu gibi ahşap döşemelerde de, taşıyıcı vasıflarıyla beraber katlar arasında ses ve ısıyı tecrit bakımından önemli vazifeleri vardır.

Ahşap döşemeler, genel olarak kirişler ve bunlar üzerine dik vaziyette konan döşeme tahtalarından oluşur.

a. Döşeme Kirişleri : Yapılarda kullanılan bütün kirişler gibi döşeme kirişleri de 5/7  oranında ve dikdörtgen kesitlidir ve daima dar ebatları üzerine oturtulur.

Kirişler, yapının daima dar açılığı istikametinde döşenir ve taşıyıcı duvar veya kiriş üzerine oturtulur. Buna Kirişleme adı verilir.  Kirişleme yapılırken kullanılan ağaç malzemenin özürsüz ve kusursuz olmasına dikkat edilir.

Kirişler, geniş açıklıklarda eklenmek icap eder. Kirişlerin duvara giren ve oturan yüzleri rutubet tesiriyle çürüyerek mukavemetinden kaybetmemesi için bu kısımların izolasyonu gerekir.

Döşeme kirişlerinin, bina dış duvarlarına tespiti çok faydalıdır. Bu itibarla 3-4 kirişten bir tanesi,  0,50 – 0,70 m. uzunluğundaki ankraj demirleri veya bağlama demirleriyle dış duvarlara raptedilir.

b. Döşeme (Tavan) Şekilleri :  Ahşap döşeme şekillerinin en basiti, bakkal tavanı adı verilen döşeme tipidir. Alt taraf yani tavan kısmı açıktır. Bu sebeple ses, ısı bakımından iyi bir tecrit vazifesi göremezler. Fakat haşere ve farelerin barınmasına müsait olmadığından bilhassa basit binalar için tavsiye olunur. Ucuz ve hafif bir döşeme şeklidir.

Bakkal tavanı şeklinde yapılan döşemeler, aşağıdan bakıldığı zaman kirişlerin görünmemesi ve aynı zamanda pek cüz’i de olsa ses ve ısı tecridi temini için alt kısımları tahta veya muhtelif cins levhalarla kaplanır.

Alt kısımları kapatılan ve daha ziyade ikametgâh olarak kullanılan binaların döşemelerinde, ses ve ısı izolasyonunu sağlamak maksadıyla kirişler arasına takriben 7 cm. kalınlığında bir kum ve cüruf tabakası serilir.

Bazı hallerde döşeme kirişleri altına bağdadi duvarlarda olduğu gibi dar aralıkla çıtalar çakılır ve üzerine vurulacak sıvanın iyi tutması için rabis teli adı verilen ince delikli bir tel gerilir. Bilahare üzerine sıva yapılır.

Bunlardan başka, ses ve ısı izolasyonunu arttırmak maksadıyla döşeme kirişlerinin yan yüzlerine 5/5 cm. ebadında kadronlar çakılarak kapak tahtalarıyla bölmeler meydana getirilir. Bu bölmelerin döşemeye ses ve ısı kazandırması maksadıyla içine tecrit maddesi yayılır. Tecrit maddesinin tahta aralıklardan aşağıya dökülmemesi için bölmedeki kapak tahtaları üzerine ruberoit serilir veya kil harcı sıvanır. Döşemenin alttan muntazam bir şekilde görünmesi için kiriş üzerleri tahta ile kaplanır.

c. Süpürgelikler :  Sıvanın, döşemeye yakın kısımları, gerek temizlik sırasında ve gerekse ayak ve sandalye çarpmalarıyla bozulur. Bunu önlemek maksadıyla sıvanın bitip, döşemenin başladığı kısma çepçevre, 0,05 – 0,10 m. genişliğinde ve 2 – 2,5 cm. kalınlığında Süpürgelik adı verilen bir tahta çakılır.

2. Ahşap Tavanlar
İki kat arasındaki döşeme kirişlerinin üst tarafına döşeme kaplandığı, alt kısmına da tavan yapıldığını söylemiştik. Bu haliyle mevcut kirişler, üstten tesir eden yüklere göre ebatlandırılır. Halbuki üstüne döşeme yapılmasına lüzum hasıl olmayan çatı katındaki tavanlar, daha az ağırlığa maruz kalacağı düşüncesiyle daha küçük ebattaki kirişlerden oluşturulur. Bu kirişler eksenden eksene 0,50 – 0,75 m. ve hatta 1,0 m. aralıkla tertiplenir. Bununla beraber tavan kaplamasında kullanılacak tahtaların boyunu kiriş aralığının tespitinde, daima göz önünde bulundurmak gerekir.

Tavan tahtaları ya düz kenarlı olur, bu takdirde kurulduğu zaman aralıkların açılmaması için çıtalarla muntazam olarak süslü bir şekilde kapatılır veya kenarı, ortası kordunlu tahtalardan seçilir.

Bazı hallerde dürolit kontrolit ve elka gibi lif levhaları veya sunta gibi yonga levhaları ve yahut kontrplak gibi malzemeler kullanılarak ve ek yerleri çıtalarla kapatılarak tavanın hafif olması ve güzel görünmesi sağlanır.

3. Ahşap Merdivenler
Merdivenler hangi malzemeden yapılırsa yapılsın çıkış ve inişi kolaylaştırmak maksadıyla basamaklar için şu ölçü kabul edilmiştir.

2 h + L = 63 cm.

h = Basamak yüksekliği 16,5 cm. alındığı takdirde,
L = Basamak genişliği 30 cm. olur.

Bugünkü imar yönetmeliklerine göre apartman, okul, otel ve sinema gibi binaların iç ve dış merdivenleri, ağaç malzeme ile yapılamaz. Ancak bir ailenin ikametine tahsis edilen kır evi, villâ gibi meskenlerin ağır yükle ilgili bulunmayan servis merdivenleri ve girişlere güzel bir görünüş vermek için yapılan dekoratif mahiyetteki merdivenler, ahşap olarak inşa edilebilirler.  

Ahşap merdivenler tek kollu, iki kollu (sahanlıklı, döner tiplerde) ve minare merdiveni olmak üzere muhtelif şekillerde yapılır.

a. Ahşap Merdiven Cinsleri :  Ahşap olarak inşa olunan merdivenler, umumiyetle iki yan tarafa uzatılan eğik kirişlerle, bunlar üzerine oturtulan basamaklardan teşekkül eder.

Merdivenler, rıhtlı ve rıhtsız olmak üzere muhtelif şekillerde yapılırlar. Basamakların yerleştirilmesine göre ahşap merdivenleri, gömme, çakma ve geçme olmak üzere üç kısma ayırmak mümkündür.

1-Gömme Basamaklı Merdivenler: Ağaç malzemeden yapılan merdivenlerin en basit şeklini, rıhtsız olarak yapılan gömme veya sürme basamaklı merdivenler teşkil eder. Bilhassa ahır, samanlık ve çatı vs. gibi önemsiz yerlerde kullanılır.

Gömme basamaklı merdivenlerin kenarlarına konulan esas kirişler, bazen düz, bazen de döner bir şekilde kavisli olarak yapılır.

2- Çakma Basamaklı Merdivenler :  Bu tip merdivenler içinde iki tarafa, 5-7 cm. kalınlığında ve 0,23 – 0,28 m. genişliğinde yani basamakların rahatça çakılabileceği ebatta yan kirişler uzatılır. Basamaklar, belli aralıkla bu kirişlere çakılan yastıklar üzerine oturtulur.

Bu tip merdivenlerde rıhtsız yapılır, yani basamak aralıkları açık bırakılır.

3- Geçme basamaklı merdivenler :  Umumiyetle kat merdivenleri, bu tipte rıhtlı olarak yapılır. Basamak ve rıhtlar birbirlerine ve limon kirişlerine geçmeli bir şekilde tutturulur.

4 – 5 cm. kalınlığında alınan basamak tahtalarına uçtan 4 cm. kadar içeride yani rıhtın isabet ettiği yere yuva açılır. Rıht buraya geçirilir. Alttan ise basamak yanına vidalanır. Böylece üstten geçmeli, alttan vidalı olarak birbirine sıkıca bağlanan basamak ve rıhtlar yanlardan 2,5 cm. kadar limon kirişlerine sokulur. Basamaklar, kirişlere yerleştirildikten  sonra, alt ve üst kısımlarda en az 3 – 5 cm. kadar bir parça bırakılmalıdır.

Esas kirişler, kat döşeme kirişlerine geçmeli olarak dayandırıldığı gibi sahanlık girişlerindeki babalara zıvanalı geçme şeklinde de oturtulur. Merdiven altına sıva yapmak icap ettiği takdirde basamaklar, alttan kısa aralıklı olarak çıtalanır. Üzerine sıva teli gerildikten sonra sıva vurulur. Bazı hallerde sıva yerine tahta kaplama yapılır. Bu takdirde tahtalar, enine veya boyuna tertiplenerek çakılır.

b. Merdiven Korkulukları :  Merdivenlerin korkulukları parmaklık ve küpeşte olarak iki kısımdır.

1- Parmaklıklar : Ahşap merdiven parmaklıkları umumiyetle ağaç malzemeden köşeli, torna ile yuvarlaklaştırılmış ve süslü olarak muhtelif şekillerde yapılır. 0,14 m. ara ile konulan bu parmaklıklar, daha ziyade basamaklar üzerine dikilir. Budaksız, iyi cila tutan sert ağaçlardan elde edilmesi şayanı tercihtir. İnce çubuk demirden süslü bir şekilde yapılan parmaklıklar ekseriyetle yandan limon kirişlerine tutturulur.

2- Küpeşteler :Sert ağaçlardan avuca iyice oturacak şekilde pek çeşitli profillerde yapılır. Küpeşteler, kavislerde kısa parçalı, düz kısımlarda ise uzun parçalı olarak tertiplenir. Ek yerleri, kırlangıç kuyruğu göğüslü geçme veya çivili bindirme ek şeklinde olur.  Parmaklık kısımları demirden yapılan ahşap merdivenlerin küpeşteleri ağaç malzeme olarak tertiplenir.