Binanızın Depreme Karşı Dayanımını Kontrol Ettirirken…

BİNANIZIN DEPREME KARŞI DAYANIMINI KONTROL ETTİRİRKEN NELERE DİKKAT ETMELİSİNİZ

1.Binanızın depreme dayanıklı olup olmadığı dışarıdan gözlemle veya sadece bina projesi incelenerek belirlenemez.

2. Binanızın depreme dayanıklı olup olmadığı sadece zemin etüdü, beton kalitesi testleri, v.b incelemelerle de belirlenemez.

3. Binanızın dayanıklılığı incelenip takviye gerektiği durumlarda da çok zor bir aşama başlar: bina içindeki bazı kolonlar mantolanacaktır, yeni perde duvarlar yaratılabilir; bina içinde uzun sürebilecek bir inşaat dönemi olacaktır ve bu iş te oldukça masraflıdır.

4. Hasar raporu ile depreme dayanıklılık raporu çok farklı şeylerdir. Hasar raporu gerektiğinde sadece gözlemlerle bile verilebilir. Depreme dayanıklılık raporu ise çok farklı birşey olup, bunu herkes veremez ve bu çok zor bir iştir.

5. Deprem sonrası verilen hasar raporu sadece gözlemle binada deprem nedeniyle taşıyıcı elemanlar olan kolon ve kirişlerin hasar görüp görmediğini belirleyebilir. Taşıyıcı elemanları hasar görmemiş veya az hasar görmüş bir binada oturmaya devam edilebilir. Ancak bu o binanın depreme dayanıklı olduğunu göstermez. Daha büyük bir depremde binanın göçmeyeceği veya daha fazla hasar görmeyeceği bilinemez.

6. Depreme dayanıklılık raporu vermek için çok zahmetli ve detaylı bir araştırma ve hesaplama gerekir. Bu kısım detaylıca diğer sayfalarda anlatılmaktadır. Ancak kısa olarak:

• Taşıyıcı elemanların (kolon/kiriş) beton kalitesi belirlenmelidir: tüm elemanlar ölçülemeyeceğinden belli yerlerde numuneler alınarak bir genelleme yapılır.
• Kolon ve kirişlerin içindeki çelik donatı oranları/konumları bilinmelidir: Ancak donatı çap ve konumlarının belirlenmesi de moldukça zor bir iştir. Bu iş için metal dedektör kullanılmaz, bazı özel ultrason cihazları beton içindeki donatı yerlerini tesbit edebilir ancak çelik kalitesini belirleyemez. En sağlıklı yöntem betonun kabuk kısmını kırıp içerideki demirlere bakmaktır. Daha sonra burası sıvanabilir ve herhangi bir sorun oluşturmaz.

7. Binanın çeşitli yerlerine bazı aletler ile vurup bina dayanımını ölçtüğünü iddia eden kişiler türemiştir. Aslında bu kişilerin en fazla bulabildikleri binanın doğal titreşim periyodu ve belki zeminin de doğal titreşim periyodudur. Eğer her iki periyod da birbirine yakınsa bina depremden daha fazla etkilenecektir demektir; ancak bu binanızın yıkılacağı anlamına da gelmez. Veya periyodlar farklıysa da binanızın sağlam olduğunu göstermez.

KENDİ BAŞINIZA YAPABİLECE?İNİZ ÖN KONTROLLER:

(Bu kontrollerin bir kısmı inşaat mühendisliği bilgisi gerektirir ve size sadece yön göstermek amacıyla hazırlanmıştır, binanızın dayanıklılığını kendi başına belirleyemez)

1. Binanın projesini elde etmeye çalışın. Binanın projesi bağlı olduğunuz belediyeden elde edilebilir.

2. Bina projesini elde etmeniz çok önemlidir, çünkü:

Binanızın kaçak olmadığı ve hangi proje bürosu tarafından yapıldığı bilinir. Projeyi yapan büronun saygınlığı ve referanslarını böylece soruşturabilirsiniz.

Projede kullanılan malzeme ve hesaplarla ilgili önemli bilgiler bulunur:

• Binanın kaç kata göre hesabının yapıldığı bilinir. Eğer projede alınan kat sayısı ile gerçek kat sayısı farklı ise ve gerçekte daha fazla kat varsa mutlaka binanızı profesyonel bir deprem mühendisliği bürosuna kontrol ettirmelisiniz.
• Hangi yılda projelendirildiği; hangi deprem şartnamesine göre deprem yüklerinin tesbit edildiği bulunur.
• Kullanılan beton (B160 v.b.), demir donatı (BÇ I veya B.Ç. III)
• s _emn : Zemin emniyet katsayısı (1 kg/cm² kötü zemine karşılık gelir: ince kumlu, killi zemin, 3 kg/cm² iyi zemine karşılık gelir: kaya zemin). Projede alınan zemin durumunu bu veriden tesbit edebilirsiniz.
• Projede alınan deprem yükü etkitme katsayısı olan C değerini bulabilirsiniz. Bina toplam ağırlığı “C” katsayısı ile çarpılıp deprem yatay yükü olarak bina katlarına etkitilecektir. ’75 Afet şartnamesine göre hesaplanan C katsayıları yeni ’98 Şartnamesine göre alınacaklardan daha düşük çıkmaktadır. Hatta bazı durumlarda her iki Şartname katsayıları arasında 3 kat fark olabilir. Projenizde alınan C katsayısı 0.1’e yakın veya 0.1’den fazla ise binanız büyükçe bir depreme göre projelendirilmiştir denebilir. C değeri 0.04~0.06 arasında ise ve binanız deprem fay hatlarına daha yakın bölgelerde ise mutlaka binanızın detaylı incelemesini yaptırmalısınız. ’98 Afet şartnamesine göre C katsayısı bu tür bölgelerdeki binalar için 0.2 ve üzerine çıkabilir.
• Taşıyıcı elemanlar olan kolon, kiriş ve perde duvarların konumları, birbirlerine mesafeleri, boyutları ve içlerine yerleştirilen çelik donatılar bilinir.
• Kolon ve kiriş uçlarında etriye sıklaştırması yapılmış mı (normalde 20 cm de bir kullanılırken uçlarda bu mesafe 10 cm ve daha aza inmelidir). Çeşitli projelerde bir kolonun kesiti gösterilerek deprem donatı sıklaştırması benzeri bir yazı ve çizim ile belirtilmektedir. Etriye sıklaştırması depremde büyük faydalar sağlar. Kolon ve kiriş uçlarının hasar görme olasılığını büyük oranda azaltabilir.
• Temel planına bakılır: temel cinsi bulunur (sürekli radya temel mi yoksa pabuç temel mi), temel derinliği ne kadar: bodrum kat var mı, temel hemen zemin kat kolonlarından mı başlıyor, incelenir. Sürekli temel daha elverişlidir: zemin kolonları bir bütün olarak kolon altlarından geçen kirişlere oturur ve kirişler arasında temel döşemesi mevcuttur; bu durumda tüm zemin kat kolonları birbirlerine rijit olarak kiriş ve döşemelerle bağlı olduğundan deprem esnasındahep beraber hareket ederler, farklı/bağımsız davranış göstermezler. Pabuç temelde ise her kolonun altında genişçe bir temel pabucu yaratılmıştır; deprem esnasında her temel pabucu farklı hareket edebilir ve farklı zemin oturmaları yapabilir; bu da kolonlarda ek hasarlar meydana getirebilir. Pabuç temeller birbirlerine “bağ kirişleri” ile bağlı ise daha uygun bir durumdur. Temel ne kadar derinde ise daha sağlam ve yerleşmiş bir zemin üzerinde olma olasılığı da o kadar artar. Sığ ve pabuç temeller depremde daha elverişsiz davranış gösterir.
• Proje üzerinde farklı bir kalemle değişiklikler yapılmış mı, eklemeler var mı incelenir. Özellikle alt katlarda inşaat sonrası projesine uygun olmayan kolon küçültme, delme, iptal etme, yerdeğiştirme gibi işlemlerin yapılıp yapılmadığı bilinmelidir.

3. Binanız kaçaksa/ruhsatsızsa projesi yoktur. Projesi olmayan bir binayı mutlaka kontrol ettirmenizde fayda vardır.

4. Binanız hakkında başka bilgiler edinmeye çalışın:

1. Proje ve inşaa öncesi zemin etüdü yapılmış mı, zemin etüdü raporu mevcut mu?
2. Projeyi yapan büro saygın mı, referansları neler, hala aktif mi? Yaptığı binalar önceki depremlerde hasar görmüş mü?
3. İnşaa esnasında beton nasıl dökülmüş: elde kararak, usta ve çıraklar tarafından mı, yoksa beton santrallerinden gelen hazır beton ile mi: beton kalitesi elde/dökme betonlarda genelde projede alınandan daha yüksek çıkmaz, hatta genelde daha kötü olabilir. Ceyhan, Dinar ve Erzincan’da yıkılan ve çok hasar gören binaların beton kaliteleri genelde 10 Mpa veya daha çıkmıştır; bu da B160 kalitesindeki betonunu biraz daha düşük bir değerine karşılık gelir.
4. Temel kazılırken inşaatı kontrol eden kat malikleri mevcutsa temelin ne tür bir zemine oturduğunu bilirler: kaya zemin mi, torpak mı, v.b.
5. İnşaat esnasında binanın projeye uygun olarak inşaa edildiği sürekli kontrol edilmiş mi: doğru sayıda çelik donatı yerleştirilmiş mi, çelik donatı ile kolon veya kiriş kenarı arasındaki mesafe olan pas payı en az 2.5 cm olmalı, v.b.
6. Beton dökümleri esnasında beton kalitesini kontrol için numune alınmış mı ve beton kalite testleri yapılıp, sonuçlar alınmış mı?
7. Beton üretiminde kullanılan kum deniz kumu mu: deniz kumu eğer iyice yıkanmadan beton üretiminde kullanılmışsa, içindeki tuz beton kimyasını zamanla bozabilir ve beton dayanımını önemli ölçüde azaltabilir.

5. Binanızın projesini kullanarak yapabilecekleriniz:

1. Projedeki kat adedi ile bina gerçek kat adedini karşılaştırın. Binanın gerçek kat adedi projedekinden daha fazla ise mutlaka binanızı profesyonel bir deprem mühendisliği bürosuna kontrol ettirmelisiniz.
2. Bina en alt katı olan zemin veya bodrum katına gidin. Projede bu kata karşılık gelen kolon aplikasyon planını açın. Burada görebildiğiniz, açıkta olan bir kaç kolonu tesbit edin, boyutlarını ölçün. Projede bu kolonları bulun ve proje boyutlarıyla karşılaştırın. Ayrıca kolonlar arası mesafeleri de karşılaştırın. Mümkün olduğu kadar çok kolonu bu şekilde kontrol edin. Ayrıca kolonların üst başları arasındaki kiriş boyutlarını da o kata karşılık gelen kat döşeme planlarındaki kiriş boyutlarından kontrol edebilirsiniz. Benzer kontrolleri üst katlarda da olabildiğince çok yapın.
3. Eğer kontroller neticesinde: eksik kolon veya kiriş, kolon ebatlarında farklılık, kolon mesafelerinde farklılık tesbit ettiyseniz, mutlaka binanızı profesyonel bir deprem mühendisliği bürosuna kontrol ettirmelisiniz.
4. Projede belirtilen duvarlar yapıda mevcut mu? Projede öngörülen duvar malzemesi ile gerçekte kullanılan duvar malzemesi aynı mı: projede ytong benzeri hafif duvar öngörülmüş, gerçekte ise boşluklu veya dolu tuğla kullanılmış olabilir. Daha sonra bina içinde tadilat yapılarak duvarlar kaldırılmış mı? Duvarlar deprem esnasında bir miktar deprem yükünü taşıyarak faydalı bir görev üstlenirler. Özellikle zemin katta dükkan veya mağaza içinde alan yaratmak amacıyla kaldırılmış olan duvarlar depremde bu katın daha fazla zarar görmesine neden olur.
5. Projede belirtilen kaplama yükleri dışında özellikle bina cephesinde farklı kaplama kullanılmış mı: örnek olarak projede öngörülmeyen, sonradan yapılmış bir dış cephe mermer veya granit kaplama binaya önemli ölçüde ek yük getirebilir.
6. Binanın deprem esnasında en çok zorlanan kesimi zemin kat kolonlarıdır. Zemin kat kolonlarını, üst ve alt başlarını, kirişlerle bağlantılarını kontrol edin. Çatlak tesbit ederseniz, mutlaka uzman bir kişi/kuruma kontrol ettirin.
7. Zemin kat yüksekliği 3 metreden fazla olan, özellikle 5 metre civarı olan ve zemin katın büyük bölümü duvarlar ile kapalı olmayan binaların depremde hasar görme olasılığı çok daha fazladır.
8. Binanızın temele oturan en alt katında rutubet olup olmadığını ve rutubet varsa özellikle kolonlardaki etkilerini tesbit edin: kolon alt başlarında ıslaklık var mı, beyaz çizgiler halinde lekeler/izler oluşmuş mu, kolon dış yüzlerinde kılcal çatlaklar veya daha büyük çatlaklar mevcut mu: Çatlak mevcutsa, bu çatlağı çekiçle kaldırarak çatlak genişliğini/büyüklüğünü belirleyebilirsiniz. Çatlak büyükse çelik donatıya kadar bir tabaka halinde kopabilir. Bu durumda çelik donatıda paslanmayı inceleyin, büyük oranda paslanma tesbit ederseniz bu kolonların mutlaka en kısa zamanda onarılması ve eski dayanımlarına ulaştırılması gerekir.
9. Binanızın temelinin ve bodrumunun sürekli ıslak/rutubetli kalması çok sakıncalıdır. Su beton içindeki kılcal kanallardan yukarı doğru hareket ederek kolonların içlerine ilerler; özellikle deniz kumuyla karılmış betonlardaki tuzlar ve diğer beton kimyasallarıyla reaksiyona girer ve betonu zayıflatır; en önemlisi de beton içindeki çelik donatıyı paslandırır. Mutlaka rutubeti önlemelisiniz.
10. Binanız projesinde beton perde duvar/kolonlar mevcut mu ve gerçekte binanız içinde doğru olarak yerleştirilmiş mi (ebatları ve konuları kontrol edilir). Perde duvar/kolonlar, kısaca perdeler deprem esnasında deprem yüklerinin büyük bölümünü hiç hasar görmeden veya az hasar görerek taşırlar, diğer kolonların zorlanmalarını azaltırlar. Perdelerin binanızda bulunması büyük bir avantajdır. Ancak perde konumlarının doğru yerleştirilmiş olması çok önemlidir.
11. Perdelerin bina planında bina dış kenarlarına doğru, her iki doğrultuda simetrik olarak ve aynı ebatlarda en az ikişer adet bulunması gerekir. Eğer binanın sadece bir köşesinde, mesela asansör boşluğu etrafında perde kullanılmışsa ve plana göre simetri yoksa bu perde duvar deprem esnasında binanın burulmasına neden olabilir ve bu da tercih edilmeyen ve hasarlara neden olabilecek bir davranıştır. Böyle bir durumda binanın aksi yönünde yeni perde/ler eklenerek burulma önlenmelidir.
12. Binanızda zemin üstündeki katlarda çekme kat mevcut mu: çekme katlar zemin kat üzerinde bina dışına doğru kat planının 1~1.5 metre kadar genişletilmesiyle oluşturulur. Çekme katlı binalar depremlerde daha fazla hasar görür. Özellikle zemin kat kolonları çekme kata geldiğinde oda ortasına denk geldiğinden bazen 1. katta bu kolonlar aynı konumda devam ettirilmemiş ve 1<~1.5 metre kadar dışarıya doğru kaydırılmış olabilir. Bu tür binalar deprem esnasında ciddi hasar görebilir.

6. Diğer elverişsiz bina türleri:

1. Bina taşıyıcı elemanları olarak sadece kolon mevcutsa, kiriş yoksa ve kolonlar direkt olarak döşemelere bağlı ise:
2. Döşeme asmolen olabilir: 20~25 cm kalınlığında olur, döşeme içine belli aralarla boşluklu tuğla konur. Kolon birleşim noktalarında ve tuğla aralarında küçük/kısa kirişler varmış gibi davranır.
3. 16~20 cm kalınlığında beton döşeme olabilir. Bu ve asmolen döşemelerin daha elverişsiz olam sebebi özellikle deprem anında oluşacak ani düşey kesme kuvvetlerini karşılayamamaları ve kolonların sanki zımbalanmış gibi döşemeleri kesip üst kata geçmeleridir.
4. Bina planı ortogonal değilse yani genel olarak dikdörtgen bir plan değil de bir kenarı belli bir açıyla diğer uca doğru açılıyorsa. Arsanın yamuk olması hallerinde görülebilir: üçgen veya trapez planlı yapılardır ve deprem anında doğru projelendirilmediyse büyük burulmalara maruz kalarak yıkılabilirler.
5. Bina herhangi bir katının yüksekliğinin diğerlerinden daha fazla olması: mesela ara bir katın 3 metre yerine 4 metre olması. Böyle bir katta daha fazla deformasyon olur ve bazen fazla deplasmandan 2. Mertebe etkilerine uğrayarak bu kat yıkılabilir.
6. Bina planında düzensiz bir şekilde boşluklar bulunması: herhangi bir kat döşemesi çeşitli yerlerde kesilmiş ve yer yer boşluklar mevcut ise; mesela makine yerleştirmek için döşeme kesilmiş olabilir.

Bu kontroller neticesinde bir veya birkaç durumda binanızı kontrol ettirmeniz tavsiye edilmişse, mutlaka uzman bir şirket tesbit edin ve kendilerine danışın. Yukarıda edindiğiniz bilgiler aracılığıyla binanızın deprem dayanımını incelemek isteyecek kişilerin bilgi seviyelerini de anlamanızda büyük fayda olacak çünkü durumdan istifade ederek sadece para kazanmak için bu işe girmiş ve bilgisiz bir çok kiş ve firma türemiştir.