TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yetkin Mühendislik Uygulaması

1.  Nereden çıktı şimdi bu Yetkin Mühendislik?
Yetkin Mühendislik şimdi çıkmadı; gelişmiş ülkelerin pek çoğunda uzun yıllardan beri bu kavram çevresinde değişik adlarla ve değişik tanımlarla geliştirilmiş sistemler başarıyla yürütülmektedir. Türkiye’de böyle bir sistemin başlatılması, 1973’den beri gündemdedir; özellikle 1996-97 yıllarında İnşaat Mühendisleri Odası tarafından kapsamlı bir çalışma yapılmış; bir yasa taslağı ve bununla uyumlu bir uygulama yönetmeliği taslağı düzenlenmiş; ancak, bu hazırlıkların uygulamaya geçirilmesine olanak bulunamamıştır.
Öte yandan, 2004 güz aylarında gerçekleştirilen Deprem Şurası kapsamında, bu konu önemle ele alınmış ve bir an önce uygulamaya geçilmesi konusu, şura kararları arasında yer almıştır. Bu karar doğrultusunda, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı çalışmalar başlatmış, ortaya çıkan bir taslağı, çeşitli kuruluşlara göndererek görüş ve önerilerini istemiştir. Henüz yeni başlatılmış olan bu çalışmanın yeterince geliştirilip olgunlaştırılabilmesi için uzunca bir süreye gereksinim duyabileceği izlenimi alınmaktadır.

2.  Getirilen bu Yetkin Mühendislik sisteminin amacı nedir?
Yetkin Mühendislik sisteminin amacı, ilgili yönetmelikte, “Tüm ülkede kişiler ve kamu yararı ile etik ilkelerine uygun, bilimsel gerekler ve çağdaş tekniklere dayalı, üstün nitelikli ve güvenilir mühendislik hizmetlerinin sunulmasını ve bu hizmetlerle ilgili yanlış uygulamaların önlenmesini sağlamak” olarak tanımlanmaktadır. Kuşkusuz ki, bu amaç, uzun dönemde sağlıklı uygulamalar sonucunda gerçekleştirilebilecek, saygın bir amaçtır. Bununla birlikte, konuya kısa dönemli ve daha yalın bir anlayışla da yaklaşılabilir:
Çeşitli mühendislik işleri, çeşitli düzey ve nitelikte mühendislere uygundur ve bir tür optimizasyon sanatı olan mühendislikte amaç, her mühendisten kendisine en uygun olan türde bir işte ve en verimli bir biçimde yararlanmaktır. Bu anlayış içinde, Yetkin Mühendislik düzeninin amacı, belli nitelikleri taşıdığını kanıtlamış olan mühendislerin bir katalogda toplanması ve bu nitelikte mühendisler arayanların gerektiğinde bu katalogdan yararlanmasını sağlamak olarak da görülebilir. Elbette bu anlayış, bu katalog dışında kalan mühendislerin söz konusu nitelikleri taşımadıkları anlamına kesinlikle gelmez; kuşkusuz ki, bu nitelikleri en üst düzeyde taşıyan birçok mühendis kataloga girmek üzere başvuruda bulunma gereği duymayacaktır.

3.  Yetkin Mühendis kimdir; Yetkin Mühendislik nedir?
Yetkin Mühendis, meslek bilgisi ve yeteneği ile, meslekte deneyim birikimi ile, kişiliği ve etik anlayışı ile belli bir olgunluk düzeyine eriştiğini, girdiği sınavlarda gösterdiği başarı ve sunduğu dosyada sergilediği başarılı mühendislik birikimi ile kanıtlamış mühendistir. Yetkin mühendisin büyük başarılara imza koymuş bir dahi olması gerekmez; yaptığı işleri körükörüne yapmayan, yaptığı sıradan işleri bile ne yaptığını bilerek ve mühendis zekasını kullanarak yapan bir mühendis olması yeterlidir.
Yetkin Mühendislik, “Müh.”, “Y. Müh.” gibi bir derece değildir; bir yetki veya bir üstünlük de değildir. Olsa olsa bir ayrıcalıktır. Üyelerinde bazı özellikler arayan bir kulüp üyeliğidir belki; yalnızca 100 metreyi 12 saniyenin altında koşabilenleri üyeliğe kabul eden bir atletizm kulübü gibi bir kulübün üyeliği… Öyle bir kulüp ki, eğer biri bu nitelikte bir atlet arıyorsa, bu kulübe başvurarak kolayca ulaşır istediğine. Ancak, bu dereceyi ya da daha iyisini yapabilen herkesin de bu kulübe üye olması gerekmez; eğer 9.5 saniyede koşabiliyorsanız, nerede olsanız arayanlar gelip sizi bulurlar.

4.  Diploma vermek üniversitelerin işi; Odanın buna yetkisi var mı?
Verilen belge bir derece ya da bir diploma değildir. Bir eğitim programının başarı belgesi de değildir; eğitimle, hele üniversitede verilen mühendislik eğitimiyle hiçbir ilgisi yoktur. Bu anlamda, diploma vermek elbette üniversitenin işidir, Odanın değil. Bu belge yalnızca, kendi isteği ile başvurarak belli nitelikleri kazanmış olduğunu kanıtlamış olan bir üyesine Odanın verdiği ve o kişinin bu nitelikleri taşıdığını gösteren bir belgedir; dolayısıyla, buna bir diploma anlamı yüklemek doğru olmaz.
Bu türden hizmetler sunmak meslek kuruluşlarının temel görevleri arasındadır; dünyanın her yerinde bu işleri meslek kuruluşları yapmaktadır. Dayanağını TMMOB Yasasından alan İMO Ana Yönetmeliği, Odanın görevlerini sıralarken “… üyelerin yetkin mühendis olmalarını sağlamak” görevine de yer vermektedir. Bir eğitim ya da araştırma programı ile herhangi bir ilişkisi olmayan, meslekte yetkinliğe yönelik bu tür bir değerlendirme-belgeleme çalışmasını yapmak ne üniversitelerin işidir, ne de Yükseköğretim Kurulu ya da Üniversitelerarası Kurul gibi şemsiye örgütlerin işi.

5.  Bu işi yapan başka meslek kuruluşları var mı?
Gelişmiş ülkelerin hemen hemen hepsinde benzer sistemler bulunmakta ve bu işleri her yerde meslek kuruluşları yapmaktadır. Ülkemizde ise, bazı bakımlardan farklı olmakla birlikte, benzer bir uygulamayı Makina Mühendisleri Odası iki yıldan beri yürütmektedir.

6.  Yetkin Mühendis olmak bana ne kazandırır?
Somut parasal kazanç anlamında, şu sırada hiçbir şey kazandırmaz; belki bir ayrıcalık, bir saygınlık kazandırır, özgüveninizin gelişmesine bir katkıda bulunur, o kadar. Ancak, sistem yerleştikçe ve yetkin mühendis, “aranan mühendis” olmaya başladıkça (ki, çeşitli çevreler bu yöndeki gereksinimlerini şimdiden dile getirmektedirler), bu belgenin size mühendislik pazarında geçerliliği olan önemli bir değer kazandıracağı kuşkusuzdur.

7.  Yetkin Mühendis olmazsam hangi yetkilerimi kaybederim?
Kaygılanmayın değerli meslektaşımız, bugün sahip olduğunuz hiçbir yetkiyi kaybetmeniz söz konusu değildir. Yasanın verdiği yetkiyi bir yönetmelikle kaldırmak mümkün müdür? Böyle bir şey düşünülemez bile. Kaldı ki, inşaat mühendislerinin dayanışma örgütü olan, onların haklarını üst düzeyde elde etmelerine yardımcı olmayı ilke edinen İnşaat Mühendisleri Odası’nın, üyelerinin yetki kaybına uğramasına yol açacak bir düzenlemeye öncülük etmesi olacak şey değildir. Bu sistem, üyelerden hiçbirine kaybettirmeyecek, ama biraz çaba gösterenlere kazandıracak bir biçimde geliştirilmiştir.
Başarılı mühendislik uygulamaları ve saygın kişiliğiyle kendisini mühendislik çevrelerine kabul ettirmiş bir mühendis iseniz, Yetkin Mühendis belgesi alsanız da olur, almasanız da. Ama alıp bir kenara koymakta ne zarar olabilir ki? İleride bazı özel işler için Yetkin Mühendisler arandığında, bu hazırlık işinize yarayabilir.

8.  Yetkin Mühendislik uluslararası çalışma alanında bana bir yarar sağlar mı?
Hiç kuşkusuz evet. Özellikle buna benzer bir sistemin yerleşik olduğu ülkelerin mühendis ve firmalarıyla işbirliğine girmeniz aşamasında, bu özelliğinizin karşınızdaki kişilere sizin nitelikleriniz hakkında çok olumlu bir izlenim vereceği kuşkusuzdur.

9.  Değerlendirme ölçütleri nelerdir?
Yetkin Mühendislik değerlendirmesi üç temel ölçüte dayanmaktadır:
· Adayın kendi mühendislik alanının temel kavramlarına ve uygulama ilkelerine egemen olması; her şeyin ayrıntılarını bilmesi değil, temel ilkeleri özümsemiş olması; bunun sonucunda, mühendislik problemlerine bütüncül bir açıdan yaklaşabilmesi.
· Meslekte yeterli ve nitelikli deneyim birikimine sahip olması; yalnızca süresiyle değil, içeriği ve düzeyi ile de yeterli olan bir deneyim birikimi.
· Meslek etik değerlerini benimsemiş olması; meslek uygulamaları sırasında bu ilkelere aykırı tutum ve davranışlarda bulunmamış olması.

10.  Her bir sınavın amacı, kapsamı ve düzeyi nedir?
Yetkin Mühendisin, mühendislik problemlerine bütünsel bir açıdan bakabilmesi beklenir. Bu yüzden, yalnızca kendi alanında yoğunlaşan dar bir açıdan değil, en azından inşaat mühendisliğinin diğer alanlarındaki sorunlar açısından da bakabilmelidir. Bu yaklaşım, inşaat mühendisliğinin diğer alanlarına giren her konuda değil ama bazı konularda bilgi sahibi olmasını, o alanların temel ilkeleri ve önemli sorunları hakkında genel bir görüş geliştirebilmesini gerektirir. “Genel Konular” başlıklı yazılı sınav, bu doğrultuda bir değerlendirmeye yöneliktir. Bu sınavda inşaat mühendisliğinin değişik alanlarında çok sayıda soru sorulup az sayıda sorunun yanıtlanması (örneğin, kırk sorudan yirmisi) istenir. Böylece, adaya bazı konuları seçebilme olanağı tanınır. Bu sınavda sorulan sorular genellikle, fazla derinlik gerektirmeyen, temel ilke ve kavramları yoklayan sorulardır. O dönem başvuran tüm adaylara ortak bir Genel Konular sınavı verilir.
Adayın kendi çalışma alanındaki temel kavramlara ve uygulama ilkelerine ne derecede egemen olduğunu yoklamaya yönelik olan “Özel Konular” başlıklı yazılı sınavda ise yine ayrıntılı hesap gerektirmeyen, temel ilke ve kavramları yansıtan türden sorulur; ama bu kez temel ilkelerin daha derinlemesine bilinmesi ve uygulanabilmesi gerekir. Bu sınavda, dışarıda bırakılabilecek soru seçeneği çok daha azdır (örneğin, yirmi beş sorudan yirmisi). O dönem başvuruya açılan her bir yetkin mühendislik alanı için ayrı bir Özel Konular sınavı verilir. Yazılı sınavların her ikisi de çoktan seçmeli sorulardan oluşur ve bilgisayarda okunur.

11. Sınavları kimler, nasıl yapacak, nasıl değerlendirecek?
Yazılı sınavlar, Yetkin Mühendislik Kurulu?nun belirleyeceği ilkeler doğrultusunda, deneyimli mühendisler ve öğretim üyelerinden oluşan Sınav Kurulları?nca planlanır, geliştirilir ve gerçekleştirilir. Sınav Kurulu?nun deneyimli mühendisler ve öğretim üyeleri arasından belirleyeceği soru hazırlayıcılardan herbiri beşer soruluk paketler düzenlerler. Sınav Kurulu, bu paketlerin herbirinden en çok bir soru seçerek sınavı düzenler. Sınav kesin biçimini aldıktan sonra çift anahtarlı bir kasada güvenlik altına alınır. Sınav günü mühürlü torbalar içince sınav salonlarına getirilerek uygulanan sınavlar yine mühürlü torbalar içinde toplanır. Optik okuyucu yanıt formuna işlenmiş olan sınav yanıtları bilgisayarda okunarak notlanır.
Sınav Kurulu, aday raporlarının nesnel biçimde değerlendirilmesini sağlar. Raporlar paylaşılır ve her bir üye belli bir sayıda rapor değerlendirme görevi üstlenir. Sınavda çok başarılı ve çok başarısız adayların raporlarına değerlendirmecinin verdiği not benimsenir. Tartışmalı bölgedeki adayların raporları, Sınav Kurulunca özenle değerlendirilir Sınav Kurulunun ölçütleri ve öenerileri Sınav Kurulu ile birlikte değerlendirilerek başarılı-başarısız kararlar Yetkin Mühendislik Kurulunca kesinleşir.

12. Sınavlar için bir hazırlık yapmam gerekir mi?
Bu üniversitedeki ders geçme sınavlarına benzemez; ders çalışarak bu sınavlarda başarılı olunamaz; meslek uygulamalarını ne yaptığını bilerek, bilinçli bir biçimde gerçekleştiren mühendisler kolayca başarılı olabilirler. Bununla birlikte, sınavlar için bir hazırlık yapmak elbette anlamlı ve yardımcı olur. Ancak, bu hazırlık sırasında, sayısal çözüm yöntemleri üzerinde değil, temel ilkelerin özümsenmesi yönünde yoğunlaşılmalıdır; formüllerin ezberlenmesi değil, anlamları ve özellikle yansıttıkları fiziksel olayın nasıl ele alındığı üzerinde durulmalıdır.

13. Sınava hazırlama kursları verecek misiniz?
Üniversite giriş sınavına ya da tıpta uzmanlık sınavına hazırlama kursları türünden kurslar bu sınavın amacı, kapsamı ve felsefesine aykırıdır; kalıplar öğretilerek iyi mühendis oluşturulamaz. Bu nedenle, İnşaat Mühendisleri Odası?nın bu türden kurslar düzenlemek gibi bir niyeti ve hazırlığı yoktur. Bu tür kurslara talep doğacağı bellidir, ama Oda buna kesinlikle karşı koymalıdır.

14. Sınav harcı almasanız olmaz mı?
Keşke olabilseydi; ne yazık ki, bu düzenin işleyebilmesi için önemli sayılabilecek bir kaynak gerekmektedir. Sistemin ardında, soru hazırlanması, sınav düzenlenmesi, sınav değerlendirilmesi, jüri çalışmaları gibi entellektüel katkı düzeyi yüksek, geniş kapsamlı, profesyonel bir hizmet gereksinimi bulunmaktadır. Ayrıca, kurullarda ve jürilerde görev alan üyelerin yol ve konaklama giderleri; sistemin sekreteryasını yürütecek personel gereksinimi, bunlar için çalışma alanları ve araç-gereç gereksinimi vardır; sınavlar için gereken çeşitli yönetsel ve teknik hizmetler vb vb vb vardır. Başvuru sayısı tahminlerine dayalı yaklaşık bütçe hesapları, bugün alınan sınav harcı ile alınacak Yetkin Mühendislik aidatlarının, olası giderlerin ancak yarısını karşılayabileceğini göstermekte, aradaki fark başka kaynaklardan sağlanmaktadır. İleride başvuru sayısının önemli ölçüde artacağı, giderlerin ise aynı oranda artmayacağı düşünülerek, bütçenin kendisini dengeleyeceği umulmaktadır. Kayıt harcı alınması zorunluluğunun tüm meslektaşlarımız tarafından anlayışla karşılanacağını umuyoruz.

15. Rapor yazmak mühendisin işi değil; yazmasam olmaz mı?
Bunu duymamış olalım sevgili meslektaşımız; rapor yazmak mühendisin işidir, hem de en önemli işlerinden biridir.
Yaptığınız çalışmalar arasından seçtiğiniz birini özetleyen bir rapor düzenlemeniz ve bu raporda ele alınan çalışmayı sözlü sınav sırasında sunmanız, mühendislik problemlerine yaklaşımınızın ve deneyim birikiminizin kapsamı ve niteliğinin anlaşılması bakımından büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, yazdığınız raporun içeriği, dili ve anlatımı, kurgulanma biçimi gibi konular mühendislik raporu yazabilma beceriniz hakkında; yapacağınız sunuş da sözlü iletişim beceriniz hakkında jüriye bir fikir verecektir. Sözün kısası, bu rapor başvuru dosyanızın vazgeçilemeyecek kadar önemli bir ögesidir.

16. Özgün katkılarımı soruyorsunuz; kaç kişi özgün katkı yapabilir ki?
Adaydan sunacağı raporda ve düzenleyeceği Özet Bilgi Formu’nda, çalışmalarına yaptığı özgün katkıları belirtmesinin istenmesi, sizin gibi, birçok mühendisi tedirgin etmektedir. İşini kendisine öğretildiği gibi yaptığını, ama kendisinden hiçbir zaman özgün katkı istenmediğini düşünen birçok mühendisin taşıdığı bu tasa, özgün katkı kavramının doğru yorumlanmamasından kaynaklanmaktadır. Yaptığınız özgün katkının Nobel’e aday olması gerekmez; karşılaştığınız bir mühendislik probleminin çözümü için başka birinden ya da bir kitaptan öğrenmeksizin kendi kendinize önerip uyguladığınız ve başarılı sonuç aldığınız bir yaklaşım özgün bir katkıdır. Örneğin, belli bir amaçla kullanılagelen bir yöntemin bambaşka bir işte verimli ve başarılı biçimde kullanılması gibi; karşılaşılan bir sorunun çözümlenebilmesi için bir düzenek geliştirilmesi gibi; uygulanagelen bir süreçte işlem sırası değiştirilerek daha verimli sonuç alınması gibi. Bu anlayışla yaklaşılırsa, doğru dürüst mühendislik yapmış olan herkesin kolayca ortaya koyabileceği birçok özgün katkısı elbette vardır.

17. Başarılı-başarısız kararını kim verecek?
Yukarıda, 11 sayılı soruda belirtildiği gibi, başarılı-başarısız kararı, sonuçları topluca değerlendiren Yetkin Mühendislik Kurulu tarafından verilir.

18. Çok yetkili gibi görünen bu Yetkin Mühendislik Kurulu kimlerden oluşuyor?
Yönetmelik, Yetkin Mühendislik uygulamasının yetki ve sorumluluklarını, gerçekten de Yetkin Mühendislik Kurulu’nda toplamıştır. Bu ağır sorumluluğu yüklenmiş olan yedi kişilik Kurul’da, üç tane deneyimli üniversite üyesi, uygulamadan gelen ve üç tanesi Oda yönetimlerinde görevler almış üç tane deneyimli mühendis ve çok üst düzey bir bürokrat olan deneyimli bir mühendis bulunmaktadır.

19. Tarafsız bir değerlendirme yaptığınızdan nasıl emin olurum?
Yukarıda, 11 sayılı soruda anlatıldığı gibi, sınavlar, pek çok uzman kişinin katkısı alınarak gerçekleştirilmekte ve anonim bir değerlendirme ile sonuçlandırılmaktadır. Yazılı sınavlar farklı değerlendirme kaygısına yer vermeyecek biçimde, bilgisayarda okunmaktadır. Sınav Kurulu ve Yetkin Mühendislik Kurulu’nun tarafsız davranacağından kuşku duyulmayacak kadar güvenilir kişilerden oluşturulmasına çalışılmıştır.

20. Dışarıdan gelecek baskıları önleyebilecek misiniz?
Değerlendirme kararlarını etkilemeye yönelik bazı girişimlerle karşılaşılması söz konusu olabileceği düşünülmektedir. Yukarıda anlatılan değerlendirme süreci, bu tür istenmeyen etkileri enaza indirebilme çabası içinde geliştirilmiştir. Süreç içinde görev alan pek çok kişi bulunmakla birlikte, bu kişilere yöneltilen etkileme çabalarının sonuç vermesi beklenemez. Zira, son karar Yetkin Mühendislik Kurulu tarafından verilmektedir. Bu nedenle, bu tür dış etkilerin Kurul üyelerine yöneltilmesi söz konusu olabilecektir. Kurul üyeleri ise bu sevimsiz girişimlere göğüs germeye hazırlıklıdır.

21. Ben 11.5 yıllık mühendisim; 12 yıllıkların sınava alınmaması haksızlık değil mi?
Sizin durumunuz kötü bir raslantı olarak değerlendirilmeli sevgili meslektaşımız. Ancak, sınır tanımlayan her kural, sınırı nereye yerleştirirseniz yerleştirin, sınıra yakın durumdaki bazı kişiler için benzer bir durum yaratır; anlayışla karşılayacağınızı umarız.

22. Ben inşaat mühendisliği alanında profesörüm; beni de mi sınava alacaksınız?
Evet sevgili meslektaşımız, eğer Yetkin Mühendis olmak istiyorsanız, Yönetmelikte tanımlanan işlemleri sizin de gerçekleştirmeniz gerekmektedir. Akademik yetkinliğiniz konusunda kuşku duymak aklımızdan bile geçmez. Ancak, yoğun akademik çalışmalarınız sırasında, meslek uygulamalarıyla yeterince uğraşamamış olabilirsiniz. Meslekte yetkinlik konusunda bir değerlendirme yapmayı amaçlayan Yetkin Mühendislik sisteminin bu konuyu gözardı etmesi, takdir edersiniz ki, düşünülemez.
Profesör olduğunuza göre, deneyimli mühendis (12 yıl ve üzeri) koşulunu büyük olasılıkla sağlıyorsunuz. Böyle ise, sınava girmeniz gerekmeyecek, başvuru dosyası düzenlemeniz yeterli olacaktır. Eğer bu koşulu sağlamayan, çok başarılı genç bir profesör iseniz, sınava girmenin sizin için sorun olmayacağını ve sınavı kolayca başarabileceğinizi umarız.

23. Başka bir ülkeden benzer bir belgem var; otomatik olarak belge alırım değil mi?
Ne yazık ki hayır, değerli meslektaşımız. Her ülkenin yerel koşulları, mühendislik anlayışı ve uygulamaları biribirinden farklı olabilir. Yetkin Mühendislik kavramının tanımı, amacı, değerlendirme ölçütleri ve uygulama yöntemleri de, doğal olarak, çoğu kez biribirinden farklıdır. Bu nedenlerle, otomatik bir eşdeğerlilik uygulaması bugün için söz konusu değildir.
İleride eşdeğerlilik ölçütleri tanımlanır, bunlar üzerine kurulu bir başvuru düzeni ve bir değerlendirme yöntemi geliştirilirse, bu tür başvurular kabul edilebilir ve bir eşderlilik değerlendirmesi sonucuna göre belge verilebilir. Ancak, henüz böyle bir çalışma yapılmış ya da yakında yapılması planlanmış değildir.

24. Yetkin Mühendisler çıkınca, Yetkin Mühendis olmayanlar işsiz mi kalacak?
Böyle bir durum kesinlikle söz konusu değildir. Kimsenin yetkilerinin azaltılması ya da iş alanının daraltılması amaçlanmadığı gibi olanaklı da değildir; içiniz rahat olsun.

25. İş bulma güçlüğü çeken genç mühendisler Yetkin Mühendislere bağımlı mı olacak?
Bugün bazı genç mühendislerin iş bulmada güçlüklerle karşılaşabildikleri görülmektedir. Bu durumun ekonomik, sosyal, eğitsel vb çeşitli nedenleri bulunduğu bilinmektedir; ama Yetkin Mühendislik sisteminin gelmesiyle bu durumda bir değişiklik olması için herhangi bir neden yoktur. Eğer beş yıl süreyle bir Yetkin Mühendisle birlikte çalışmış olmak koşulundan söz ediyorsanız, kendi bağımsız çalışma düzeninizi kurmadığınız sürece, aynı gereksinim bugün de vardır. Kendi bağımsız çalışma düzeninizi kurabilecek ve kendi olanak ve yeteneklerinizle ayakta kalabilecek güce sahipseniz, bunu Yetkin Mühendislik sistemi varken de yapabilirsiniz; bunu yapmak için Yetkin Mühendis olmaya gerek yok.