Soğuk Havada Beton Dökümü
Betonun donmasını veya kurumasını istemeyiz. Aşırı sıcak, kuru veya rüzgarlı havalar, beton dökümü için olumsuz hava koşullarıdır ve böyle durumlarda beton dökerken önlem alınmalıdır. Bu yazıda, soğuk havanın beton üzerine etkileri ve soğuk havada beton dökerken dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmaktadır.

Soğuk Hava Koşulları Nelerdir?
TS 1248 , Ortalama hava sıcaklığı ard arda üç gün süre ile +5 ºC ‘ nin altında bulunduğu süredeki hava durumunu “ soğuk hava” olarak tanımlamaktadır.

Soğuk Hava Neden Önemlidir?
Soğuk havanın, beton üzerindeki etkilerini bilmeden, soğuk hava şartlarında sağlıklı beton dökümü  yapılamaz.  Soğuk havalarda priz süresi uzar, betondaki su buzlanarak hacmi artırır ( yaklaşık %10 ) ve kalıba yüksek basınç uygulanır. Çatlaklar oluşur, mevcut çatlaklar genişler ve buzlanmadan dolayı geçirgenlik artar. Çünkü eriyen buzlar bir boşluk bırakır. Eğer betonda donma gerçekleşirse en az % 50 lik bir dayanım kaybı olur.  Beton sıcaklığı gerekenden az ise hidratasyon reaksiyonları olumsuz etkilenir, priz alma ve dayanım kazanma yavaşlar. Ayrıca kalıpların zamanında kaldırılamaz, iş süresi de artar. Yani sadece betonun dayanıklılığı değil, ekonomimiz de olumsuz etkilenir.

Soğuk Havada Beton Dökerken Nelere Dikkat Edilmelidir?
– Soğuk havada hem taze hem de sertleşmekte olan beton hızlı bir şekilde nem ve ısı kaybeder. Bu nedenle gerekli önlemler alınmalıdır.
– Soğuk havalarda betonu korumada izlenecek yol, başlangıçta beton sıcaklığını belirli bir değerden aşağı düşmesini önlemektedir. Türk Standartları betonun basınç mukavemetinin 50 kgf/cm2 ye erişmesinden sonra don sebebi ile zarar göremeyeceğini kabul eder. Bu süre iyi bir beton için + 10 C sıcaklıkta 3 gündür. İnşaat teknik şartnameleri en düşük beton sıcaklığının + 5 C ile + 10 C arasında olmasını şart koşar.İnşaat mahalinde günlük ortalama sıcaklık + 5 C altında ise +10 C’ lik ortam sıcaklığında yapılacak 72 saatlik koruma beton için yeterlidir.Günlük ortalama 0 C’ nin altında ise 72 saatlik ek bir korumaya ihtiyaç olacaktır.
– Soğuk havalarda sıcaklığın azalması çimento hidratasyonunu yavaşlatır. Bu nedenle betonun dayanım kazanma hızı da azalır. Ayrıca kalıp sökme süresi uzar.
– Taze betonda, priz esnasındaki donma çok tehlikelidir.  Türk Standartları bu konuyla ilgili bazı sıcaklık sınırlandırmaları koymuştur. Örneğin: En büyük agrega dane büyüklüğü 31,5 mm olan bir betonun, -1°C ~ 5 °C  arasındaki hava sıcaklıklarında, taze beton karışım sıcaklığının en az 15°C, yerleştirme sıcaklığının da en az 13°C olması gerekmektedir.

Soğuk Havada Beton Dökerken Alınması Gereken Önlemler Nelerdir?
– Don riski olan havalarda beton dökümünden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
– Düşük kıvam tercih edilmelidir. Bu kıvam için gerekli en az miktarda su kullanılmalıdır.
– Hidratasyon ısısı yüksek ve erken dayanım veren çimento kullanılmalıdır. Su/çimento oranı düşük olmalıdır.
– Beton karışım suyu en fazla 70-80 °C’olacak şekilde  ısıtılabilir. Fakat  bazı durumlarda çimentonun aniden aşırı sıcak suyla teması sonucunda çimento topları oluşabilir. Bu nedenle sıcak suy ilk olarak çimentoyla değil, agregalarla karıştırılmalıdır.
– Agregalar ısıtılabilir.
– Priz hızlandırıcı ve erken dayanım sağlayan kimyasal katkılar kullanılmalıdır. Gerekirse antifriz kullanılmalıdır.
– Hava sürükleyici katkı maddeleri kullanılabilir.
– Soğuk havalarda priz süresi geciktiğinden dolayı, döşeme ve saha betonlarında priz süresini kısaltmak ve terlemeyi azaltmak için düşük çökme ( slamp) tercih edilmelidir.
– Beton dökmeden kalıba izolasyon yapılabilir. Ayrıca dökümden sonra betonun açık yüzeyleri yalıtkan örtülerle örtülmelidir, böylece hidratasyon ısısnı korumuş oluruz.
– Beton ani ısı değişimlerinden korunmalıdır.
– Rüzgar etkisini önleyecek önlemler alınmalıdır. Rüzgar önleyici örtüler kullanılmalıdır.
– 5 °C’nin altındaki kritik hava koşullarında, kalıp ısıtılmalıdır.
– Donma-çözülmenin sık görüldüğü durumlarda, beton 7 ile 14 gün kadar ani sıcaklık değişiminden korunmalıdır. Uçucu kül ve benzeri mineral katkı içeren betonlar dondan daha uzun süre korunmalıdır.
– Beton, günün daha sıcak saatleri olan gündüz vakitlerinde dökülmelidir.
– Bütün kalıplarıdaki ve beton dökülecek zemindeki kar ve buz beton dökümünden önce temizlenmeli. Zemin üzerine birkaç gün önce izolasyon malzemesi serilerek çözülmesi sağlanabilir. İzolasyon malzemeleri polistyren köpük levha, üretan köpük, köpüklendirilmiş vinyl örtü, mineral yünü, selüloz lif, saman, plastik örtüler olabilir.
– Kalıp sökme süresi uzatılarak, beton dökümünden numune alınıp, yapıdaki betonla aynı koşullarda kür edilip beton dayanımı saptanmalı, sonuca göre kalıp sökülmelidir.
– Terleme sona ermeden ve terleme suyu beton yüzeyindeyken yüzey bitirme işlemine asla başlamamalı.
– Betona soğuk hava dahil her zaman su kürü uygulamalı ve sertleşmiş betonun ani kurumasına izin verilmemeli.

Sıcak Havada Beton Dökümü
Beton kurumamalı, donmamalı ve sarsıntıya uğramamalıdır. Aşırı sıcak, kuru ya da rüzgarklı havalar, beton dökümü için en olumsuz hava şartlarıdır. Bu yazıda sıcak havada beton dökümünde dikkat edilmesi gereken hususlar ve alınması gereken tedbirler yeralmaktadır.

Sıcak hava koşulları nelerdir: Yüksek hava sıcaklığı, düşük relatif nem yüzdesi, hızlı esen rüzgarlar ve güneş radyasyonu gibi ortamların  bulunduğu koşullardır.

TS 1248: Ortalama hava sıcaklığı ard arda 3 gün süre ile 30 ºC nin üzerinde bulunduğu süredeki hava durumunu “ aşırı sıcak hava “ olarak tanımlamaktadır.
TS 1247: Normal havalarda beton döküm sıcaklığı + 5 ºC ile + 30 ºC olarak tanımlanmaktadır.
TS EN 206-1: Teslim anındaki taze beton sıcaklığı (sapma sınırları verilerek) kullanıcı ve imalatçı arasında belirlenebilir.Standart en düşük beton sıcaklığını + 5 ºC olarak öngörmektedir.En uygun beton döküm sıcaklığı 15-20 ºC olarak kabul edilebilir.

Pek çok ülke standartlarında en uygun beton karışım sıcaklığı 15-16 °C dir. Ayrıca bir çok araştırmacıya göre yerleştirme esnasındaki beton sıcaklığının 24-38°C arasında olması, sıcak hava koşullarında beton dökümü için uygun bir sıcaklıktır.

Sıcak hava koşulları, betonun üretimini, yerleştirilmesini, kürlenmesini ve betonun tüm özelliklerini etkileyebilir. Taze betonda, sıcak havalarda hızlı buharlaşma nedeniyle aşırı su kaybı meydana gelir ve hidratasyon hızı yükselir. Buna bağlı olarak çökme kaybı, priz hızlanması, hava boşlukları ve yüzeyde plastik rötre çatlakları gibi problemler meydana gelir. Bu da betonun dayanımını olumsuz yönde etkiler. Bu olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için, 30°C üzerindeki hava sıcaklığında beton dökerken bazı tedbirler almak gerekir.

Sıcak Hava Şartlarının Taze Beton Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
– Kıvam kaybı daha hızlıdır ve betonda hedeflenen kıvamı elde etmek için daha çok miktarda karışım suyu gerekir.
– Çökme değeri kaybı daha fazladır.
– Beton ısısı yükselir prize daha hızlı ulaşır.
– Betonda plastik rötre çatlakları oluşur.
– Hava sürüklenmiş betonlarda bulunması istenilen hava miktarı daha zor kontrol edilir.

Sıcak Hava Şartlarının Sertleşmiş Beton Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
– Sıcak hava koşullarında üretilen, yerleştirilen ve kür edilen betonların ilk birkaç saat veya birkaç günlük dayanımları normal koşullardakine göre daha yüksektir ancak 28 günlük ve daha sonraki süreçte dayanım daha düşüktür.
– Sıcak havalarda istenilen kıvamı sağlamak için daha fazla su katılan betonlarda gözenek daha fazladır bu nedenle su geçirimliliği de daha yüksek olmaktadır. Ayrıca dayanım da düşüktür.
– Sıcak havada yerleştirilen betonun sıcaklığı ile beton soguduktan sonraki sıcaklıgın farkı, normal şartlarda yerleştirilen betona göre daha fazladır. Bu da çatlama eğilimini artırmaktadır.
– Betonda kuruma ve rötre daha fazla olmaktadır.

Sıcak Havada Beton Dökülürken Nelere Dikkat Edilmelidir?
– Taze betonun ve ortamın sıcaklığı denetlenmelidir. Sıcaklık ve bağıl nem değişimi sürekli kontrol edilmelidir.
– Çimento, su ve agregalar olabildiğince soğuk olmalıdır. Agregalar gölgede korunmalı, karışım suyu beyazla boyanmış tanklarda tutulmalıdır.
– Agregalar periyodik olarak ıslatılmalı. Bunu yaparken agregalarda farklı nem oranlarının oluşmamasına dikkat edilmelidir.
– Hidratasyon ısısı düşük çimento tercih edilmelidir.
– Karıştırıcı ve transmikser beyaza boyanmalı, düşük devirde döndürülmelidir.
– Hazırlanan beton, döküm yerine getirilir getirilmez bekletilmeden yerleştirilmeli ( hazırlandıktan sonra 120 dk içerisinde ) , vibrasyon işlemi kısa sürede yapılmalıdır.
– Çeşitli nedenlerden dolayı döküm gecikirse, priz geciktirici katkılar kullanılmalıdır.
– Isı iletkenliği yüksek kalıp kullanılmalıdır.
– Beton dökümü için akşam ve gece saatleri tercih edilmelidir.
– Döküm öncesinde kalıp ve donatı soğutulmalıdır.
– Döküm esnasında taban ve kalıplara su püskürtülerek beton karışımındaki suyun emilmesi önlenmelidir. Böylece betonla temas edecek yüzeylerin de sıcaklığı düşürülmüş ve nem miktarı artırılmış olur.
– İlk mastarlama (Betonun yüzeyini bitirme, düzeltme, düz hale getirme işlemi.) beton yerleştirildikten hemen sonra yapılmalıdır.  Yüzey parlaklığı gittiğinde, bir insan betonun üzerine çıktığında ayak izi 1-2 mm derinliklerde ise, ikinci mastarlama işlemi yapılabilir.
– Beton dökümünden sonra ilk yarım saatten başlayıp en az 72 saat boyunca su kürü uygulanmalıdır ( günde en az 3 defa). Yüzeyler su geçirmez örtüler ile buharlaşma ve su kaybına karşı, rüzgar etkisine karşı da rüzgar koruyucular ile  örtülmelidir.
– Kür süresi normal betonarme yapılarda yaz aylarında en az 3 gün olmalıdır ve beton yüzeyi sürekli nemli tutulmalıdır.
– Su kürü uygulanırken, suyun sıcaklığı betonunkiden çok düşük olmamalıdır. Aksi takdirde çatlamalara neden olur.
– Güneşin doğrudan etkisini önlemek için beton yüzeyi açıkta bırakılmamalı, ıslak çuval ya da plastik örtü gibi malzemeler ile mutlaka örtülmelidir. Özellikle döşeme ve saha betonları bakım maddeleri ile kaplanmalı, buharlaşma geciktirilmelidir.