Osmanlı’nın ilk telsiz telgraf istasyonu ortaya çıktı

Antik Patara kentinde 1906’da yapılan ve o dönemde Osmanlı yönetimindeki Libya’nın tarihi Derne Limanı ile 850 kilometre mesafedeki Patara Limanı arasındaki haberleşmeyi gerçekleştirmek için kurulan Telsiz Telgraf İstasyonu’nun, Mart 1906 tarihli Servet-i Fünun dergisinde yayımlanan 116 yıl önceki orijinal halini gösteren fotoğraflar gün yüzüne çıktı. Patara Kazı Başkanı olan Prof. Dr. Havva İşkan Işık, “Bugüne kadar arşiv belgeleri sayesinde öğrenmiş olduğumuz pek çok önemli bilgi, bu yeni bilgilerle birleştirildiğinde; istasyonlara dair aydınlatılamamış neredeyse tüm hususlara netlik kazandırılmıştır” cümlelerini kullandı.

Akdeniz Üniversitesi’nden Prof. Dr. Fahri Işık ve eşi Havva İşkan Işık’ın 32 yıl önce başlattığı kazılarda bugüne kadar birçok önemli eserin ortaya çıkarıldığı Antalya’nın Kaş ilçesindeki Patara Antik kentinde yer alan, Osmanlı Devleti’nin ilk telsiz-telgraf istasyonunun, 2’nci Abdülhamid Han’ın tahta çıkışının 30’uncu yıl dönümü olan 31 Ağustos 1906’da resmi açılışı yapıldı. O dönemlerde Osmanlı idaresindeki Libya’nın Derne Limanı ile bu noktaya 850 kilometrede mesafedeki Patara Limanı arasındaki haberleşmeyi sağlamak için kurulan istasyon, Avrupa’nın en uzun mesafeli ilk telsiz-telgraf şebekesi olma özelliğini taşıyor.

Trablusgarp Savaşında Bombalandı

O döneminin en iyi haberleşme cihazları ve en gelişmiş teknolojisiyle donatıldığı belirtilen ve Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyan ordusunun yoğun bombardımanı neticesinde kullanılamaz hale gelen Patara Telsiz Telgraf İstasyonu’yla ilgili yürütülen restorasyon sürecinde yeni bulgular ortaya çıktı.

Restorasyon işlemleri Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Antalya Valiliği ve Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı’nca Yatırım İzleme Koordinasyon Başkanlığı (YİKOB) üzerinden devam eden ve teşhir tanzime hazırlanan istasyon ile ilgili Antalya Valisi Ersin Yazıcı başkanlığında çok önemli bir toplantı yapıldı. Toplantıda, Patara Kazı Başkanı Prof. Dr. Havva İşkan Işık ile Akdeniz Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Diren Çakılcı, yakın zamanda ulaşılan yeni verileri takdim etti.

Fotoğraflar Ferid Bey Tarafından Çekildi.

Araştırma çalışmalarını yürüten Prof. Dr. Havva İşkan Işık ve Dr. Diren Çakılcı, istasyon inşaatının tamamlanıp, teknik kurulumun yapılmakta olduğu döneme denk düşen Mart 1906 tarihine ait Servet-i Fünun dergisinde Patara İstasyonu’nun detaylı fotoğraflarının yayımlanmış olduğunu, takip eden sayılarda ise istasyonun kurulumu ve teknik detaylara ilişkin bilgilerin yer aldığını açıkladı. Söz konusu fotoğrafların Osmanlı Devleti’nin yüksek mühendislerinden Ferid Bey olduğunu belirten Prof. Dr. Işık, konu hakkında şu bilgileri verdi:

“Ferid Bey Darüşşafaka’yı birincilikle bitirmiş, bitirir bitirmez devlet tarafından Paris’e yüksek eğitime gönderilmiş, bilhassa telgraf teknolojileri konusunda ciddi ve önemli bir eğitim almıştır. Söz konusu dönemde kendisi Osmanlı Telgraf Fabrikası müdürü olup, Patara’daki yatırımı denetleme ve Alman firmadan teslim almak üzere Patara’da bilfiil bulunmuştur. Bu nedenle elde ettiğimiz yeni fotoğrafların tamamı, onun tarafından çektirilmiş ve çoğunda kendisi de fotoğraflarda yer almıştır”

Yeni Fotoğraflar Tarihi Öneme Sahip

Yeni fotoğrafların proje ile ilgili tarihi öneme sahip olduğunu ifade eden Prof. Dr. Işık, “Bilhassa makine dairesinin dışarıdan ve içeriden yakın plan görüntülerini yansıtanlar. Bunlar sayesinde binanın mimari özellikleri başta olmak üzere telsiz-telgraf sistemi için kurulan kule, motor, makine ve teçhizat hakkında son derece önemli bilgiler elde edilmiştir. Ferid Bey yanında; istasyonun kurulumunda görev alan ve muhtemelen birisi Siemens sorumlusu Dr. Rosenthal olan 2 Alman memurun da fotoğrafını tespit ederek ülkemize kazandırdık” dedi.

Anten Direkleri Ahşaptan

Servet-i Fünun dergisinin takip eden diğer sayılarındaki Ferid Bey’e ait makalelerde, telsiz teknolojisinin nasıl çalıştığı ve Patara’da kurulan sistemle ilgili detaylı bilgilerin bulunduğunu da anlatan Prof. Dr. Işık, “Bu doğrultuda daha önce metal olduğunu tahmin ettiğimiz 4 adet anten kulesinin aslında ahşaptan imal edildiğini, yaklaşık 60 metre yüksekliğinde ve birbirlerine 80 metre açıklıkta inşa edildiklerini tespit ettik. Antenlerin 4 adet olmasının ana sebebi ise haberleşme yapılacak olan Derne’nin uzaklığıyla ilgili. Kurulan o döenemin modern anten sistemi sayesinde Patara’dan 800 km uzaklığa kadar haberleşme imkanı elde edilmiştir. Makine dairesinde toplam 25 beygir gücünde bir gaz motoru ve ona bağlı dinamo sayesinde 110 volt, 130 amper özelliklerinde bir elektrik akımı üretilmesinin başarıldığını ve istasyondaki 60 akümülatörde bunun depolandığı bilgisi bulunmaktadır. Akülerdeki elektrik, teknik ve o dönemin modern cihazları ve özellikle Rumkorf bobinleri vasıtasıyla 300 volta kadar yükseltilerek, Spark transmitter ve Leyd şişelerinin de yer aldığı bir kurumla elektromanyetik radyo dalgaları oluşturulmaktaydı. Bu sayede dünyada radiotelegraph veya wireless telegraph olarak bilinen bizim ise telsiz-telgraf olarak isimlendirdiğimiz sistem faal hale getirilmiştir” diye konuştu.

Restorasyon Projesi Revize Edilecek

Prof. Dr. Işık konu hakkında açıklamalarına devam ederek “Tespit edilen bilgilere göre, sistem kurulduktan sonra Derne ve Patara istasyonlarının birbirine karşı konumlanması ve makinelerin teknik ayarlarının yapılması oldukça meşakatli olmuştur. Daha önce arşiv belgeleri sayesinde elde etmiş olduğumuz pek çok bilgi, bu yeni verilerle birleştirildiğinde; istasyonlara dair soru işareti kalan tüm hususlara netlik kazandırılmıştır” dedi.

Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Birim Müdürü Cemil Karabayram ise Vali Ersin Yazıcı’nın, Sultan Abdülhamid döneminin en önemli ve en meşhur yapıtlarından biri olan Patara Telsiz Telgraf İstasyonu’yla ilgili ulaşılan yeni fotoğraflar, teknolojik malzemeler ve teknik kurulumunu anlatan bilgiler ışığında restorasyon projesinin ivedilikle revize edilmesi talimatı verdiğini açıkladı. Ulaşılan bilgi ve belgelerin tarihi açıdan çok ciddi ve önemli veriler olduğunu belirten Karabayram, Vali Yazıcı’nın tarihi tüm verilerin yeniden değerlendirilmesi, telgraf istasyonunun gerçeğe en uygun şekilde ele alınması talimatı doğrultusunda, projenin revize çalışmalarına büyük bir hızla başladıklarını kaydetti.

Benzer İçerik: https://www.insaatim.com/dunyanin-ilk-metrosu-londra-metrosunun-masalsi-hikayesi-106714/