Restorasyon, restitüsyon, rölöve ve rekonstrüksiyon nedir?

Mimarinin en önemli ve ana dallarından biri de restorasyondur. Restorasyon, kelime manası olarak yenileme anlamına gelmektedir. Başka bir şekilde açıklamak gerekirse kültürel değerleri taşıyan ve yansıtan tarihi ve kültürel yapılara, asgari müdahale ile en iyi ve en doğru bakımı yapmak adına gerçekleştirilen geniş kapsamlı, detaylı ve hassas çalışmaların tamamıdır.

Restorasyon; malzemenin, taşıyıcı sistem olarak da ifade edilen strüktürün (İç Yapı) ve yapının bulunduğu zeminin iyileştirilmesi, yapı elemanlarının eksilen veyahut kaybolan kısımların bütünlenmesi, eskimiş, işlevini ve vazifesini yitirmiş elemanların yenilenmesi ile, ortadan kalkmış kısımların ya da artık işlevini göremez duruma gelmiş yapıların yeniden inşaasına kadar farklı düzeylerde gerçekleştirilen yeniden değerlendirme metodojisidir.

Restitüsyon Nedir?

Restitüsyon kelime anlamı olarak; zaman içerisinde görünüş ya da işlevleri farklılaşmış, bir kısmı ya da tamamına yakını yıkılmış yapıların, inşa edildikleri dönemdeki biçimleri ile daha sonra yaşadıkları değişiklikleri göstermek amacıyla hazırlanan, yapı planı, kesiti, görünüş ve perspektiflerini içeren rapor ve projelerin tamamıdır.

Restitüsyon rapor ve çizimleri yapının yapıldığı dönemde taşıdığı özellikler, elemanlar, izler ve malzemeler ile yapı yakınında bulunan diğer benzer dönem yapılarının özelliklerinden ve niteliklerinden faydalanılabilir. Restitüsyon çalışmalarında benzer dönem yapıları ile ilgili daha evvel hazırlanmış çalışmalar da dikkate alınır. Güvenilir kaynak ve kaynakçalardan elde edilen sözlü kaynaklar da değerlendirme kapsamındadır. Yürütülen tüm bu çalışmaların hassasiyeti ve güvenilirlik derecesi gerekli raporlarda belirtilerek kayıt altına alınır.

Röleve Nedir?

Rölöve sözcüğü kelime anlamı olarak; tarihi yapılarınve/veya yapıtların mevcut durumlarının plan, kesit ve görünüşleriyle sanal ortam ya da kağıt üzerine aktarılması işlemidir. Bu kağıt üzerine geçirme işlemi hassasiyeti ve doğruluk oranı daha düşük olan elle ölçüm işlemlerinden özel lazer tarama işlemlerine kadar farklı hassasiyetlerde yapılabilir. Tarihi yapının ve/veya yapıtın mevcut durumunun proje düzlemine geçirilmesi 1/50, 1/10, 1/5, 1/2, 1/1 gibi farklı ölçeklerde yapılabilmektedir. Analitik rölöve ise rölövenin farklı bir türü olup genel manada rölevenin detaylandırılmış halidir. Yapıda kullanılan tüm malzemeler ve bu malzemelerin temel özellikleri, kullanım ömrü boyunca yaşadığı değişiklikler, yapının aldığı hasarlar, yapım süreçleri ve yapım teknikleri gibi detaylı analizlerin işlendiği analitik rölöve işleminde detaylı inceleme yapının özelliği ve durumuna bağlı olarak genişletilebilir.

Tarihsel bir yapının bakımı, onun öncelikle en iyi şekilde korunması ve zarar görmesini engellemek ile sağlanır. Yapılan onarım ve restorasyon çalışmaları ise tarihsel bir yapının bakımının iyi yapılmamasıyla karıştırılmamalıdır. Çürüyen ve ciddi hasar görmüş çatılar da yapılan onarımlar, temizlik çalışmaları, yerinden çıkmış parçaların tamiratı, yapılan restorasyon ve bakım işlemlerinden yalnızca birkaçıdır. Çatı olukları üzerinden konuyu açıklamak gerekirse; bakım işlemi periyodik kontrol ve oluk temizliğini içerir. Restorasyon işlemi ise yerinden çıkmış olukların takılmasıdır. Rekonstrüksiyon içeren onarım ise; bozulmuş yada işlevini yitirmiş olukların yenileri ile değiştirilmesidir.

Restorasyon sadece tarihi yapı ve sanat eserleri için uygulanan bir işlem değildir. Ormanlık alanlar için de restorasyon yapılmaktadır. İnsanın doğaya yaptığı olumsuz etkilerin anlaşılması ve bu olumsuz etkilere göre gerekli tedbirlerin alınmasını kapsayan restorasyon çalışmasının disiplinler arası bir konu olduğu kabul edilerek, ormanlardaki restorasyon çalışmaları günümüzde peyzaj düzeyinde çok önemli ve farklı bir boyut kazanmıştır. Peyzaj mimarlığı alanında ve orman alanları için yapılan restorasyon çalışmalarında; ormanın orjinal strüktür özelliği, verimliliği ve tür çeşitliliğinin geri kazandırılması amaçlanmaktadır.

Mimari Restorasyon Neden Yapılır?

Mimari restorasyonun temel amacı özellikle; tarihi mirasları, minimum müdahale ile ayakta tutmak, özgünlüğünü korumak, ayrıntıları bozmamak, mümkün mertebe dönemin özelliklerini yansıtır şekilde devamlılığını sağlamaktır.

Zamanla aşınmış, yıpranmış hatta ve hatta atıl durumda bulunan yapıların restorasyonu yapılarak, bu yapılara yeni işlevlerin yüklenmesiyle gerek ülkemizde gerekse de dünya’da bir çok tarihi değer insanlığa kazandırılmaktadır. Yapılan çalışmaların bir kısmı başarısız olurken bir kısmı son derece başarılı olup toplumun yaşamını pozitif yönde etkilemektedir.

Restoratör Nedir? Ne İş Yapar

Restoratör aslında eski eser doktoru olarak düşünülebilir. Sanat eserine mimari elemanlara veya ayağa kaldırılan yapılara uygulanan olumlu, olumsuz çalışmaların neticeleri, restoratörün eğitiminde görmüş olduğu ve uyguladığı pratik bilgi ve teorilerin doğruluğa olan yakınlığına bağlıdır. Her eserin yapımında kullanılan ve seçilen malzemenin kalitesine göre yapının, uzun veya kısa bir süre sonra bulunduğu ortamın şartlarına bağlı olarak yok olması maalesef önlenemez bir gerçektir. Fakat yok oluş süresinin azlığı ve bu sürenin çokluğu, restoratörün kullanmış olduğu malzemeye, tatbik ettiği uygulamaların doğruluğuna bağlıdır.

Restorasyon Teknikleri/Metodları Nelerdir?

Restorasyon teknikleri/metodları;

• Sağlamlaştırma,
• Bütünleme (reintegrasyon),
• Yenileme-Yeniden İşlevlendirme (Renovasyon),
• Tarihi ve Çağdaş Ekler,
• Yeniden Yapım,
• Temizleme (Liberasyon),
• Taşıma

Sağlamlaştırma Nedir?

Sağlamlaştırma işlemi bir restorasyon türünden ziyade bilimsel bir müdahaledir. Asgari düzeyde yapılan restorasyon işleminin kendisidir. Yapıya minimum düzeyde müdahale edildiği için yapı fiziki olarak elverdiği müddetçe en doğru ve bilimsel yöntem sağlamlaştırmadır.

Çok iyi korunmuş, işlevini koruyan yapılar için yapılabilecek en iyi restorasyon işlemi sağlamlaştırmadır. Verilecek restorasyon kararı sağlamlaştırma ile sınırlanırsa, rölöve ile restorasyon projesi arasında çok büyük bir fark kalmaz, iyi ve pratik bir analitik rölöve, uygulamayı yönlendirecek projenin temelini oluşturur. Bozulma sebepleri iyi analiz edildiği zaman, strüktüre müdahale gerektiği zaman; sağlamlaştırma işlemi malzemenin korunmasını, güçlendirilmesini, bozulma nedenlerini yok etmeyi sağlamak için en uygun metoddur.

Bütünleme (Reintegrasyon) Nedir?

Reintegrasyon (Bütünleme) işlemi temel mantık olarak, bir parçası yada bir kısmı hasar görmüş ya da tamamen ortadan kalkmış tarihi bir yapının, dönem ve diğer tüm özellikleri korunarak tasarlandığı günkü (ilk günkü) haline getirilmesi için yapılan işlemdir.

Yenileme-Yeniden İşlevlendirme (Renovasyon) Nedir?

Yenileme-yeniden işlevlendirme (Renovasyon) işlemi; tarihi yapıların ilk tasarlandıkları gün ki işlevlerinden farklı şekillerde kullanılması amacıyla yeniden tasarlanmasıdır. Günümüzde işlevini yitirmiş ya da kısmen kullanılır durumda bulunan, kervansaray, tekke, manastır gibi yapıların kullanımdan uzaklaştırılarak yıpranmasının önlenmesi ve yıkımdan kurtarılması için uygulanan bir işlemdir.

Tarihi ve Çağdaş Ekler Nedir?

Değişmenin kaçınılmaz ve olmazsa olmaz bir gerçek olduğunu düşünenler için yeni ek uygulanırlığı en yüksek olan metoddur. Harap ve virane bir haldeki tarihi yapının yeni bir işlev için yenilenmesi ve yeni öğeler eklenmesi, tıpkı yeni bir yapının yapılması gibi sürekli tartışılacak bir sorundur. Tarihi verilere saygılı bir duruş sergilemek ve onları ısrarla vurgulamak ortak bir duruş olsa bile, eski ile yeni arasında kurulması zorunlu olan görsel ilişki boyut, mekân, renk, tekstür, biçim armonileri ve tarihe karşı duyarlık kapsamında her zaman özneldir. Burada verilecek kararlar, tek yapı boyutuna inmeden önce kentsel boyutta verilmek zorundadır. Bu genel ilkeyi zorlayan en önemli unsur, sanatsal ve tarihi statüsü yüksek, yasal statüsü kesinleşmiş yapı ya da yapıların müdahale edilen kentsel bölgede olmasıdır. Yapıldığı dönemden günümüze kadar gerçekleşen tüm değişmelere ilişkin karar, karşıt iki prensibe göre olur; ekler kaldırılır, özgün dönem referans alınır (Arkeolojik restorasyon, anastiloz temelde bu uygulamdır) ya da ekler kendi başlarına anlamlı olarak muhafaza edilir, üslup bütünlüğü aranmaz, çağdaş restorasyon bu tutumu tercih eder. Çağdaş restorasyon prensipleri, tarihi eklerin kaldırılmasını kesinlikle kabul etmez. Fakat pratiğin aksine uygulamada yapının fiziki durumuna göre, restoratörler daha cesur kararlar almaktadırlar. Bunun asıl sebebi, tarihi belge niteliği kesinlikle var olan birçok eski uygulamanın tamamıyla, işlevsel estetik ve işlevsel duyarlıktan yoksun yapılmış olmasıdır. Şayet, ekler kaldırıldığı zaman özgün bütünlük ya da özgün yapının estetik bütünlüğü değişmiyorsa, estetik ağırlıklı bir restorasyon kuramında eklerin kalkması son derece uygundur.

Özgün yapıyı değiştirmeden yapılan bir dış ilave, çözümü son derece kolay bir sorundur.

Yeniden Yapım (Rekonstrüksiyon) Nedir?

Rekonstrüksiyon işlemi; tamamıyla yıkılmış, yok olmuş ya da oldukça büyük oranda harap olan bir anıtın ya da sit alanının temin edilen belgelere dayanılarak özel durumlarda yeniden yapılması işlemidir.

Yeniden yapım–rekonstrüksiyon metodununa uygun bir restorasyonun kabul edilebilir bir faaliyet olması için, ne zamanı geriye çevirmeye çalışmalı ne de tarihi yeniden yazmaya kalkmalıdır. Restorasyon işlemi tarihi bir birikimi daha ileriye götürmeye çalışan önemli bir etkinliktir. Tüm restorasyon faaliyetleri bünyesinde barındırdığı bu komplike bileşenler nedeniyle, kendine özgüdür. Restorasyon yapılmasına karar verildiği andan itibaren restoratör için belirli teknikleri uygulamak zorunludur.

Şehirler ve ülkeler için simge değeri taşıyan önemli yapıtların savaş, deprem vb. felaketler sırasında yitirilmesi rekonstrüksiyon için uygun bir ortam hazırlar.  Yeni yapı, yerine yapıldığı yapıtın tarihi dokusuna, kendine has malzeme ve işçiliğine sahip değildir. Bir kopya, tarihi yapının kütle ve mekânlarını ancak biçimsel anlamda canlandırabilir, anıtın yerini alması katiyen mümkün değildir. Özet olarak tarihi bir değere sahip değildir.

Türkiye’de Kültür Bakanlığı, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunca, “Taşınmaz Kültür Varlıklarının Gruplandırılması, Bakım ve Onarımları” mevzuatında “660 nolu ilke kararı” ile yeniden yapma (rekonstrüksiyon) sınırları açıkca belirlenmiştir. Bu ilke kararına göre;

Korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmesine ilişkin gerekli özellikleri taşımasına rağmen elde olmayan sebeplerle tescili yapılmamış ve/veya herhangi bir  nedenle yitirilmiş olan yapının, gerek kültür varlığı niteliği, gerekse kültürel çevreye olan tarihsel katkıları açısından, eldeki mevcut belgelerden (yapı kalıntısı, rölöve, fotoğraf, her türlü özgün yazılı- sözlü, görsel arşiv belgesi vb.) yararlanmak suretiyle kendi parsellerinde daha önce bulunduğu yapı oturum alanında, eski cephe özelliğinde, aynı kitle ve gabaride, özgün plan şeması, malzeme ve yapım tekniği kullanılarak, kapsamlı restitüsyon etüdüne dayalı rekonstrüksiyon uygulamasının koşulsuz sağlanmasına, ancak uygulama gerçekleşinceye kadar parsellerde her türlü inşai ve fiziki müdahalenin yasaklanmasına, (otopark, fuar, sergileme vb.) yeni işlev ile kullanma ve aynı parselde tescilli yapı yerinde veya diğer boş alanlarda başka bir yeni yapılaşmaya izin verilmeyeceğine, tüm bu uygulamalar için koruma kurulu kararının alınması gerektiğine karar verilmiştir denilmektedir.

Temizleme (Liberasyon) Nedir?

Tarihi anıtların, yapısını, görünüşünü, doğallığını ve sağlığını bozan, tarihi hiç bir özellik taşımayan eklenti ve değişikliklerin temizlenmesi işlemidir. Temizlenen elemanların tarihi ve estetik bir değer taşıyıp taşımadığı da son derece önemli bir kriterdir. Ülkemizde tarihi yapılardan kaldırılacak ekler ve temizleme işlemi ile ilgili tüm karar verme yetkisi, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarına aittir.

Bu metodla yapılacak restorasyonun ilk aşamasında malzeme ve yapı olarak yapının yaşamını uzatacak fiziksel ve kimyasal müdahale yapılır. Sağlamlaştırma işleminden hemen önce temizleme ismi verilen bir ayıklama yapılır. Fakat yapılan bu işlem, yapıyı özgün haline getirmek, eklerinden temizlemek anlamına gelmez. Genellikle terk edilmiş yapıların maalesef başına gelen ve geçici amaçlarla yapılmış olan, bölme, uydurma tavan, pencere dolgusu gibi herhangi bir sanat değeri olmayan her türlü kısa ömürlü düzmece inşaat kalıntılarının temizlenmesidir.

Taşıma Nedir?

Venedik Tüzüğü’nün 7. maddesinde anıtların taşınmasına ilişkin “Anıtın korunması bu işlemi gerektirdiği, ya da çok önemli ulusal ya da uluslararası çıkarların bulunduğu durumlar dışında asla izin verilmemelidir.” denilmiştir. Anıtın bulunduğu alandaki trafiğin artması, bu alanların gelişmesi ve değişmesi sonucu yeni ulaşım, enerji, sulama hatların inşa edilmesi ya da bayındırlık faaliyetlerinin gerçekleşmesi gerektiği hallerde mevcut konumunu muhafaza edemeyecek durumdaki tarihi yapılar, niteliklerine göre, parça parça ya da mümkünse bir bütün halinde yeni bir konuma taşınabilmektedir. Eser taşıma işlemleri ile ilgili projeler yalnızca Koruma Bölge Kurulunca onaylanmaktadır.

Benzer İçerik

Alıntı: https://www.tintmimarlik.com/restorasyon-nedir/