Zemin ve temel etüd raporu hazırlanmasına ilişkin esaslar…

1-) TANIM
Zemin ve temel etüdleri, temel tasarımı ile zemin-temel-yapı etkileşiminin irdelenmesinde kullanılacak zemin özellikleri ve zemin parametrelerinin tayini için yapı alanı ve çevresinde zemin ve yer altı suyu ile ilgili bütün verilerin toplanması amacıyla yapılan çalışmalar olup bu çalışmaların sonucunda temel ön tasarımı belirlenir.
 
2-) KAPSAM
Etüdlerin kapsamı ve içeriği yapı özellikleri, zemin koşulları, civardaki yapılar, depremsellik, çevre ilişkileri, yer altı suyu durumu gibi faktörlere bağlıdır. Bu amaçla yapılacak zemin ve temel etüdlerinin kapsam ve içeriğini belirleyen katagoriler aşağıda tanımlanmıştır.

3-) ETÜDLERİN PLANLANMASI
Planlama; yerel uzman, amaçlanan yapı ve yapım yöntemleri konusunda bilgili ve deneyimli olmalı ve yapıya ilişkin kararların zemin yapısı, yapı özellikleri, depremsellik ve çevre ile ilgili ve yapıma ilişkin tüm olası sorunları gözönüne alacak şekilde yapılmalıdır. Etüd sonuçlanan planlamayı değiştiri tarzda olursa, ek etüd gerekip gerekmediği irdelenmelidir.

Zemin ve temel etüdü ile görevlendirilen uzman, amaçlanan yapı ve yapım yöntemleri konusunda bilgili ve deneyimli ve yapıya ilişkin kararların her aşamasında haberdar edilmelidir.

Gerekli etüdü planlamak, muayene çukuru, sondaj, arazi ve laboratuvar deneylerini gözetip denetlemek, etüd bulgu ve sonuçlarından tasarım ve yapım için gerekli verileri üretmek, rastlanan temel zemini ile tasarlanan yapı arasındaki etkileşimleri proje mükellefine ve gerekli yerlere sunmak, zemin ve temel konularında uzman mühendisin görevidir. Zemin ve temel raporu bu uzman tarafından düzenlenir.

4-) ETÜDLERİN KATEGORİLERİ
Zemin ve temel etüdlerinin kapsam ve içeriğini belirleyen incelemeler, irdelemeler, hesaplar ve denetim yöntemleri yapı ve zemin koşullarının

-Az riskli,
-Normal riskli,
-Yüksek riskli
olmasına göre  üç kategoride toplanır.

Bir yapının aşağıda tanımlanan kategorilerden hangisine gireceği etüdler öncesi kararlaştırılır. Ancak bu kategori, etüdlerin herhangi bir aşamasında gerekçesi belirtilerek değiştirilebilir.

 
4.1-) KATEGORİ – 1

4.1.1-) YAPILAR YÖNÜNDEN
Bu kategoride küçük ve basit yapılar yer alır. Risk mal ve can yönünden ihmal edilebilir düzeydedir. Bu yapıların etüdü ilgili mühendis tarafından; deneyim, gözlem, standartların ve kabul görmüştablo verilerinin kullanımı suretiyle gerçekleştirilebilir. (arazide gözlem çukuru açtırıp gözlemek, çevrede mevcut kazı, kanal vb. gibi zemin yapısını gösteren yerleri incelemek, varsa civardaki yapıların durumunu incelemek vb. gibi).

4.1.2-) ZEMİN KOŞULLARI YÖNÜNDEN
Düz veya çok eğimli olmayan tabii sahalardır. Şişme ve/veya yüksek oturma potansiyeli gösteren zeminler, yumuşak veya gevşek veya organik madde içeren veya daha önce karşılaşılmamış değişik nitelikli zeminler ile tekniğine uygun olarak sıkıştırılmamış dolgular bu kategori içinde değildir.

4.1.3-) CİVAR YAPILAR YÖNÜNDEN
Komşu yapılara, altyapı şebeke sistemlerine 8su kanalizasyon, tabii gaz, telefon, elektrik vb.) zarar riski olmamalıdır.

4.1.4-) YERALTI SUYU YÖNÜNDEN
Su tablası altında kazı yapılmamalı veya su tablası altında kazı yapmanın hiçbir sorun yaratmayacağı deneyimle söylenebilmelidir.

4.1.5-) DEPREMSELLİK YÖNÜNDEN
Deprem riski düşük veya depreme hassas olmayan yapılar.

4.1.6-) ÇEVRE YÖNÜNDEN
Hidroloji, tabii bitki örtüsü, yüzeysel su rejimi, toprak kayması, zemin çökmesi vb. konularda sorun olmamalıdır.

4.2-) KATEGORİ – 2

4.2.1-) YAPILAR YÖNÜNDEN
Bu kategoride anormal risk taşımayan, alışılmamış unsurlar içermeyen, analiz ve hesap gerektiren ve fakat klas.k metotlarlas zemin ve temel tasarımı tamamlanarak yapımı gerçekleştirilebilen yapılar ve temeller yer alır.

4.2.2-) ZEMİN KOŞULLARI YÖNÜNDEN
Temel tasarımı için gerekli zemin parametreleri alışılmış arazi ve laboratuvar çalışmaları ile bulunabilmelidir. (standart penetrasyon deneyi, arazi permeabilite deneyleri,laboratuvar konsolidasyon, üç eksenli basınç, serbest basınç, sınıflandırma deneyleri vb.)

4.2.3-) CİVAR YAPILAR YÖNÜNDEN
Kazıklar, kazıklı temel inşaatları, yer altı suyunun indirilmesi ve drenajı gibi faaliyetlerin civar yapılara zararlı olmayacağı söylenebilmelidir.
 

4.2.4-) YERALTI SUYU YÖNÜNDEN
Bu kategoriye giren işlerde, yer altı su seviyesinin indirilmesi uygulamalarında meydana gelebilecek aksamalar, civar yapılar veya yük taşıyan tabakalar için herhangi bir uyarı veya önlem gerektirebilecek riskler taşımamalıdır.

4.2.5-) DEPREMSELLİK YÖNÜNDEN
Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelikte önerilen standart yöntemlerle projelendirilebilen dinamik yapı-zemin etkileşimi analizi ve/veya özel bir analiz ve çalışma gerektirmeyen yapıların zemin ve temel etüdü bu kategori içindedir.

4.2.6-) ÇEVRE YÖNÜNDEN
Çevreye etki açısından özel bir önlem gerektirmeyen , çevre ile ilgili sorunların, bu konudaki alışılmış yöntemlerle çözülebildiği işler bu kategori kapsamındadır.

Yüzeysel (tekil, sürekli veya radyeler) temeller, kazıklı temeller, istinat duvarları, köprü ayakları, dolgular, seddeler, toprak işleri, zemin ankrajları, diğer ankraj sistemleri bu kategoriye giren işlere örnektir.

4.3-) KATEGORİ – 3

4.3.1-) YAPILAR YÖNÜNDEN
Bu kategoride özel veya büyük risk taşıyan, çok büyük açıklıklı, özel taşıyıcı sistemli, alışılmamış ve/veya karmaşık yük durumlarına sahip yapılar yer alır.

4.3.2-) ZEMİN KOŞULLARI YÖNÜNDEN
Zor zemin koşulları, mühendislik tasarınmı için alışılmış olmayan deneyler ve/veya hesap metodları ile özel irdeleme ve yorum gerektiren işler bu kategori içindedir.

4.3.3-) CİVAR YAPILAR YÖNÜNDEN
Civar yapılar yönünden risk olasılığı taşıyan tüm işler.

4.3.4-) YERALTI SUYU YÖNÜNDEN
Değişken permeabiliteye sahip tabakaların, değişik su tablalarının bulunması gibi yer altı suyundan kaynaklanan riskleri taşıyan durumlar.

4.3.5-) DEPREMSELLİK YÖNÜNDEN
Yüksek deprem riski olan bölgelerdeki depreme hassas ve özel yapılar.

4.3.6-) ÇEVRE YÖNÜNDEN
Çevre yönünden zor ve karışık sorunlara neden olabilecek işler.
Genel kural olarak, Etüd Kategorisi 1 ve etüd kategorisi 2’ye girmeyen tüm işler bu kategori içinde ele alınmalıdır.

Örnekler:

-Çok özel yük taşıyan yapılar,
-Yerleşim bölgelerinde civarı ve yapıları etkileyebilecek derin kazılar (çok katlı bodrum kazıları gibi),
-Ağır dinamik yük etkisindeki makine temelleri,
-Zararlı kimyasal maddeler işleyen ve depolayan tesisler,
-Büyük açıklıklı köprüler,
-Tüneller,
-Büyük su yüküne maruz yapılar, barajlar, seddeler,
-Açık deniz yapıları,
-Şişme ve çökme özelliği gösteren zeminlere oturan yapılar.

5. ZEMİN VE TEMEL ETÜDLERİNİN KAPSAMI

5.1-) ETÜD KATEGORİSİ 1’DE YER ALAN YAPILAR İÇİN YAPILACAK ETÜDLERİN KAPSAMI AŞAĞIDA BELİRTİLMİŞTİR:
-Yapı alanında gözlem yapmak ve yerel bilgileri toplamak,
-Derin olmayan muayene çukurları açmak suretiyle zemini incelemek,
-Gerekirse burgu ile delik açmak, sondalam deneyleri yapmak.

Bu kategorideki etüdler, ilgili standartlara ve kabul görmüş yayınlara atıf yaparak sorunu çözebilecek bir mühendis tarafından yapılmalıdır. Bu etüdü yapanın inşaat mühendisi olmaması halinde yapıya ilişkin bilgi ve irdelemeler bir inşaat mühendisi ile birlikte yapılmalıdır.

5.2-) ETÜD KATEGORİSİ 2 VE 3’DE İSE GENELLİKLE BİR ÖN ETÜD, BİR TASARIM ETÜDÜ (SON ETÜD), GEREKİRSE KONTROL ETÜDLERİ VE YAPI EVRESİ GÖZLEMLERİ İLE ÖZEL ÖLÇÜMLER YER ALIR:

Ön etüd, seçilen yerin uygunluğunun tesbiti, alternatif yerlerin belirlenmesi ve tasarım etüdünü planlamak için yapılır. Ön etüdler sırasında dahil  edilmesi düşünülebilecek hususlar,

-Topoğrafik durum,
-Hidrolojik koşullar, boşluk suyu dağılımı,
-Komşu yapılar ve kazıların incelenmesi,
-Jeolojik kayıtların incelenmesi,
-Hava fotoğrafları,
-Civarda yapılmış önceki etüdler,
-Eski haritalar,
-Yerel depremsellik,
-Diğer işlerle ilgili bilgiler olabilir.

Tasarım etüdü (son etüd) ise yapılacak yapının ekonomik ve güvenilir projelendirilmesine esas olabilecek bilgi verileri sağlayacak inşaat metodunun ve inşaat sırasında doğabilecek sorunların belirlenmesini temin edecek şekilde olmalıdır. Bu etüdün amacı proje için gerekli bütün zemin verileri ve özelliklerinin güvenilir bir şekilde tesbit ve tanımlanması yoluyla zemin-yapı etkileşiminin irdelenip yorumlanabilmesidir. Bu etüde dahil olabilecek husular,

-Zemin tabakalarının belirlenmesi,
-Zeminlerin mukavemet özelliklerinin belirlenmesi,
-Zeminlerin deformasyon özelliklerinin belirlenmesi,
-Zemin profili boyunca boşluk suyu basıncının belirlenmesi,
-Permeabilitenin belirlenmesi,
-Zeminlerin sıkışabilirliğinin belirlenmesi,
-Yer altı suyunun zararlı etkilerinin tesbiti,
-Zemin ıslah imkanlarının belirlenmesi, vb. olarak sıralanabilir.

Bu amaçla, kayalarda erime boşlukları, kaya ve zeminlerin dolgu malzemelerinin bozuşma durumu, yer altı suyu hidrolojisi, faylar, zemin ve kayaların krip (sünme) durumu, şişme ve göçme potansiyeli olup olmadığı gibi bilgilerin toplanması da gerekli ve yararlı olabilir.


Bu etüdler için uygulanabilecek alışılmış yöntemler:

-Yerinde arazi deneyleri,
-Sondajlar, inceleme çukurları,
-Laboratuvar deneylerini kapsar.

Zemin araştırmaları, sorumlu mühendisin daha fazla derinliklerin yapının davranışını etkilemeyeceğini belirlediği derinliğe kadar yapılır. Bu derinlik genel olarak yapı ve zemin özelliklerine müştereken bağlıdır.

Sondajlar ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inşaat veya maden mühendisinin gözetiminde gerçekleştirilmelidir.

Etüdün büyük bir alanı kapsadığı durumlarda, inceleme noktaları bir ağ üzerinde seçilebilir. Noktalar arası uzaklık normal hallerde 20 – 40 m. olabilir. Üniform zeminlerde sondaj ve çukur aralıkları arttırılabilir ve/veya bir kısım sondaj ve çukurların yerine jeofizik yöntemler veya sondalama uygulanabilir. Tekil ve şerit temellerde sondaj ve sondalama derinliği temel genişliğinin 1 – 3 katı dolayında olabilir. Daha derin tabakaların etüdünde özel olarak belirlenen bazı noktalarda oturma özellikleri ve zemin suyu ile ilgili sorunlar ayrıca araştırılmalıdır.

Radye temellerde etüd edilen zemin veya sondaj derinliği, bu derinlikte kaya tabakasına rastlanmaz ise, normal olarak temel genişliği kadar veya daha fazla olmalıdır.

Dolgu alanlarında ve sedde yapılarında etüd derinliği oturmalara katkısı olabilen bütün tabakaları içerecek şekilde seçilmelidir. Etüd noktaları arasındaki uzaklık ise normal hallerde 100 – 200 m. alınabilir.

Kazıklı temeller için sondaj, penetrasyon veya yerinde derin derinliği güvenliği sağlayacak şekilde olmalıdır. Normal olarak bu derinlik kazık ucundan itibaren kazık çapının 5 katı veya 5 m. aşağıya ulaşan bir derinlikten daha az olamaz. Daha fazlası gerekmiyorsa bu derinlik kazık grubu için kazık grubunun oluşturan dikdörtgenin küçük kenarının uzunluğu kadar kazık uç seviyesinin altına inmelidir.

5.3-) ETÜDLER SIRASINDA MEVCUT SU BASINÇLARI VE YER ALTI SU SEVİYESİNDE OLUŞABİLECEK EN YÜKSEK VE EN DÜŞÜK SEVİYELER TESBİT EDİLMELİDİR:

Boşluk suyu basıncının araştırılması normal olarak şunları kapsar:

-Sondajların rasat borusu yerleştirilerek seviye ve seviye değişikliği gözlenmesi,
-İnşaat alanının yer altı ve yerüstü hidrolojisinin incelenmesi.

Kazıklarda kaldırma kuvveti hesabı için boşluk suyu basıncının kazı tabanı altında, kazı tabanından itibaren en az su seviyesi ile kazı tabanı arasındaki mesafeye eşit bir derinliğe kadar belirlenmesi gerekir. Üst seviyelerde düşük yoğunluk olması halinde etüd derinliği arttırılabilir.

Çevrede su seviyesi indirme ve su çekme kuyuları varsa tesbit edilmelidir.

3. Kategoriye giren işlerde işin özelliğinin gerektirdiği ek çalışmalar yapılmalıdır. Özel bir deney veya etüd uygulandığında takip edilen yöntem , deney usulleri ve yorumu ile ilgili hususlar belgelenmeli ve kaynak gösterilmelidir.

Kategori 2 ve 3 olarak tanımlanan etüdlerin zemin ve temel mühendisliği konularında tecrübe sahibi ve tercihan lisans üstü eğitim görmüş ve bu konularda deneyim kazanmış inşaat mühendisleri veya böyle bir mühendisin sorumlu yönetiminde çalışan, bünyesinde tercihan jeoloji mühendisinin de bulunduğu bir ekip tarafından yapılması gerekir.

Gerekli ve zorunlu hallerde, Kategori  3 için öngörülen özel etüdleri yapacak ve/veya ekip sorumluluğunu üstlenecek inşaat mühendisi, zemin ve temel mühendisliği konularında lisans üstü eğitim görme ve deneyim şartına ek olarak irdelenen konuya özgü özel alanda uzmanlaşmış bir inşaat mühendisi olmalıdır.

6. ZEMİN VE KAYA PARAMETRELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ:

6.1-) GENEL:

6.1.1-) Zemin ve kaya parametreleri zemin ve kayaların özelliklerinin rakamsal değer olarakifadesidir. Örneğin, kayma mukavemeti açısı, sıkışabilirlik, penetrasyonu darbe sayısı, kaya kalite indisi (RQD) gibi.

6.1.2-) Tasarımda kullanılan zemin ve kaya parametreleri arazi ve laboratuvar deneylerinden ve diğer kabul görmüş çalışma sonuçlarından elde edilir. Bunlar temel ve yapı tasarımı için öngörülen göçme, aşırı deformasyon, kullanılabilirlik gibi kriterlerin inceleme ve irdelemelerinde kullanılır.

-Bir çok zemin parametresi sadece zemine özgü sabit değerler olmayıp, gerilme seviyesi, deformasyon tarzı (modu) gibi faktörlere bağlıdır.
-Deney programı, tasarıma ilişkin parametrelerin ve bu parametrelerin değişiminin belirlenmesini sağlayacak tarz ve kapsamda hazırlanmalıdır.

Deney sonuçlarının yorumunda her deneyin ilgili zemin şartlarında kullanılışına ilişkin geçerli yayınlanmış bilgiler göz önüne alınmalıdır.

-Elde edilen değerler, veriler ve mahalli tecrübe ile karşılaştırılmalıve yayınlanmış parametreler arasındaki yayınlanmış korelasyonlar göz önüne alınmalıdır.
-Varsa büyük ölçekli saha deneyleri ve prototip yapılar üzerinde yapılmış ölçümler analiz edilmelidir.
-Varsa birden fazla tipteki deneylerin sonuçları arasındaki ilişki kontrol edilmelidir.

6.2-) ZEMİN VE KAYALARIN SINIFLANDIRILMASI:

6.2.1-) Zemin ve kayaların karakter ve temel bileşenleri, deney sonuçlarının yorumu öncesinde tanımlanmalıdır.
6.2.2-) Malzeme göz ile incelenmeli ve bilinen bir sembol sistemi ile isimlendirilmelidir.

Göz ile incelemeye ilave olarak aşağıdaki tanımlama deneyleri yapılır:

Zeminlerde:
-Dane dağılımı,
-Tabii su muhtevası,
-Kıvam limitleri

Kayalarda gerektiği durumlarda;
-Tabii yoğunluk,
-Porozite,
-Ultrasonik hız,
-Ani su emme,
-Şişme,
-Tek eksenli basınç veya nokta yükleme deneyi.

6.3-) YOĞUNLUK:
Yoğunluk, tasarım amacına uygun hassaslıkta bulunmalıdır. Yoğunluk bulunurken tabii veya insan eliyle sonradan yapılan değişiklikler ve tabakalaşma etkisi göz önüne alınır. Yoğunluk kumlar ve çakıllarda, penetrasyon deneyleri veya zemin mukavemetini gösteren gözlemlerden de zemin tipi ve dane dağılımı bilinmek kaydı ile tahmin edilebilir.

6.4-) İZAFİ SIKILIK:
İzafi sıkılık, ayrık daneli zeminlerin sıkılık derecelerini ölçen değer olup, laboratuvarda standart deneylerle bulunur. Dolaylı bir yol olarak standart penetrasyon deney sonuçları da kullanılabilir.

6.5-) DRENAJSIZ MUKAVEMET:
İnce daneli doygun zeminlerin drenajsız mukavemeti (Cu) saptanırken aşağıdaki hususların etkisi göz önüne alınmalıdır:
-Yerinde ve deneydeki gerilme durumu farklılıkları,
-Numune örselenmesi (özellikle sondaj sırasında elde edilen deney numuneleri için),
-Mukavemet anizotropisi (özellikle düşük plastisiteli killer için),
-Fisürler (özellikle sert fisürlü killer için).

Deney sonuçları; kilin fisürlü veya fisürsüz halinin mukavemetini verebilir ve bu değerlerden herhangi biri kilin arazi davranışını temsil edebilir. Bu tesbitte numune büyüklüğü de önemli olabilir.
-Deney hızı (Çok hızlı deneyler daha büyük mukavemet değeri verme eğilimi taşırlar),
-Büyük deformasyonların etkisi (Birçok kilde büyük deformasyonlarda veya önceden oluşmuş kayma yüzeylerinde mukavemet düşüşü gözlenir.)
-Zaman faktörü (Zeminin etkili bir biçimde drenajı için geçerli zaman , zeminin permeabilitesi, serbest suyun varlığı ve geometrik koşullara bağlıdır. Bazı zeminler çok kısa süreli yüklemelerde mukavemet artışı gösterebilirler),
-Numunelerin homojen olmaması (kil numunelerde kum, çakıl bulunması gibi),
-Doygunluk derecesi,
-Drenajsız mukavemeti, deneylerden, özellikle arazi deneylerinden elde etmede, yapılan teorik kabullerin güvenilebilirlik derecesi.

6.6-) EFEKTİF MUKAVEMET PARAMETRELERİ:

Efektif mukavemet parametrelerinin belirlenmesinde  (C ve f) göz önüne alınacak hususlar:
-C ve fi ancak hesaplandıkları gerilme seviyeleri için sabit kabul edilebilirler. Düşük gerilmelerde c’ değeri sıfıra, yüksek gerilmelerde c’ değeri azalmaya gitme eğilimi gösterebilir.
-F’ değeri iki bileşenden oluşur, bir bileşen zeminin gerçek sürtünme özelliğine (kritik durum sürtünme açısı), diğeri ise yoğunluk ve gerilme seviyesine bağlıdır. Birinci bileşen sabit kabul edilebilir, ikinci bileşen ise zemin kabarırısa veya sıkışırsa değişir. C değeri de yoğunluk ve gerilme seviyesine bağlıdır.
-F‘değeri yoğunluk ve zemin danelerinin yerleşim tarzına bağlıdır. Bu özellikler numune alma sırasında kolayca bozulabilir nitelikte olup deney sonuçlarının değerlendirilmesinde göz önüne alınmalıdır.

Zeminlerin düzlem gerilme hali için geçerli olan f’ değerleri genellikle üç eksenli basınç şartlarında elde edilen değerden bir miktar daha büyüktür.

6.7-) ZEMİN RİJİTLİĞİ:
Zemin rijitliği tayininde göz önüne alınacak hususlar:
-Su muhtevası ve gerilme seviyesinin etkisi (özellikle ön konsolidasyon basıncı ile ilgili olarak),
-Birim deformasyon hızının etkisi (özellikle zemin drenajı ile ilgili olarak),
-Zeminin doğrusal olmayan gerime-deformasyon özellikleri,
-Zemin yapısı ve zemindeki farklılıklar göz önüne alınarak numune büyüklüğü.

Gerek arazide, gerek laboratuvar deneyi yolu ile zemin rijitliğinin güvenilir bir şekilde ölçümü çok zordur. Özellikle zemin numunelerindeki örselenme ve diğer bazı etkiler laboratuvarda ölçülen rijitlik değerlerinin arazi değerlerinden daha küçük elde edilmesi sonucunu doğurabilir. Bu nedenle mevcut, daha önce yapılmış inşaatların davranışlarının gözlenmesi tavsiye olunur.

Zeminin gerilme – deformasyon ilişkisinin sınırlı bir gerilme aralığında doğrusal veya yarı logaritmik kabul edilmesi bazı hallerdeuygun olmakla beraber gerçek davranışın genellikle doğrusal olmadığı bilinerek değerlendirme yapılmalıdır.

6.8-) KAYA VE KAYA KÜTLELERİ KALİTESİ VET ÖZELLİKLERİ:

6.8.1-) Kaya kalite ve özelliklerinin tayininde kayaların karot numuneleri üzerinde belirlenen davranışı ile sahada çokmgeniş bir alandaki kayanın davranışı, sahadaki kaya kütlelerinin yapısal süreksizlikler (tabakalaşma, eklemler, ezilme bölgesi ve erime boşlukları gibi) gösterdiği göz önüne alınarak birbirinden ayrı düşünülmelidir.

Kaya eklemlerinin aşağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır:
-Aralığı,
-Doğrultusu,
-Açıklığı,
-Sürekliliği,
-Sıklığı,
-Sıkılığı,
-Pürüzlülüğü,
-Dolgu maddesi,

6.8.2-) İlgili olduğu takdirde göz önüne alınacak bu hususlar;
-Su basıncı,
-Çeşitli tabakaların özelliklerindeki önemli değişiklikler.

Kaya kalitesi indisi (RQD) kayaların genel kaya kalitesi göstergesi olarak kullanılabilir.
Kaya özellikleri tahmininde (mukavemet, sertlik gibi) tünel işlerinde uygulanan kaya kütle sınıflandırmaları kullanılabilir.

6.8.3-) Kayaların mevsim ve gerilme değişimi vb. gibi faktörlere duyarlılığı tayin edilmelidir. Temel zemini olarak kayaların kimyasal ayrışmasının sonuçları incelenmelidir. Kayaların ve kaya kütlelerinin kalitesinin tesbitinde;
-Bazı boşluklu, yumuşak kayaların atmosferik etkilerle kısa sürede bozularak düşük mukavemetli zeminlere dönüşebildiği,
-Bazı kayaların zemin suyu etkisi ile çabuk eridiği ve boşluk, kavite, delikler oluşturduğu ve bunların zemin yüzeyine kadar gelişebildiği,
-Bazı kayaların yük boşaltması ve hava ile temas sonucu kil minerallerinin su emmesi yolu ile şişebildiği göz önünde tutulmalıdır.

6.9-) PERMEABİLİTE VET KONSOLİDASYON PARAMETLERİ:

Permeabilite ve konsolidasyon parametreleri tayininde göz önüne alınacak hususlar:
-Homojen olmayan zemin koşullarının etkisi,
-Zemin anizotropisi etkisi,
-Zemin ve kayada fisür ve fayların etkisi.

Laboratuvarda küçük numune üzerinde ölçülen permeabilite değeri, arazi değerini temsil etmeyebilir. Bu nedenle, mümkünse büyük zemin kütlesini temsil edecek ortalama değerlerin elde edilebildiği arazi deneyleri tercih edilmelidir. Bazı hallerde dane dağılım eğrisi verilerinden permeabilite tahmin edilebilir.

6.10-) KONİK PENETROMETRE MUKAVEMETİ:
Konik penetrometre deneyine ait uç mukavemeti (qc) ve çevre sürtünmesi (fs) bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
-Konik uç ve kılıfın şekli, sonuçları önemli ölçüde atkileyebilir. Bu nedenle kullanılan alet ve uç cinsine göre sonuçlar gözden geçirilmelidir.
-Sonuçlar ancak zemin tabakalarının dizilişi bilindiğinde güvenli olacağından bu deney çoğu zaman sondajlarla yapılır.
-Homojen olmayan zeminlerde büyük sapmalar görüleceğinden tasarım için uygun zemin matrisini temsil eden, penetrasyon değerleri göz önüne alınmalıdır.
-Varsa; diğer deneylerle (yoğunluk ölçümü, diğer tip penetrasyon deneyleri gibi) korelasyonlar kullanılabilir.

6.11-) STandART PENETRASYON DENEYİ 8SPT) VET DİNAMİK SONDALAMA:

STP darbe sayısı bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
-Deneyin tipi,
-Deneyin yapılışı (kaldırma yöntemi vb.),
-Yer altı suyu etkisi,
-Taş, iri çakıl mevcudiyeti gibi durumlar.

6.12-) PRESİYOMETRE DENEYLERİ:

Presiyometre deneyi limit basınç ve presiyometre modülü tayininde göz önüne alınacak hususlar:
-Aletin tipi,
-Presiyometreyi zemine yerleştirme şekli dikkate alınmalı ve fazlaca bozukluk gösteren eğriler kullanılmamalıdır.

Eğrinin sadece başlangıç kısmının belirlenebildiği deneyler , aynı yerde yapılan diğer deneylerin sonuçları ile karşılaştırılarak limit basıncın ve presiyometre modülünün konservatif olarak tahmini için kullanılabilir.

6.13-) SIKIŞTIRABİLME ÖZELLİĞİ:

Dolguların sıkıştırılabilme özelliğinin tayininde göz önüne alınacak hususlar:
-Malzemedeki taş içeriği,
-Malzemenin homojenlik durumu,
-Doygunluk derecesi.

Sıkıştırılabilme özelliğinin zemin veya kaya için doğrudan bulunabilmesi amacı ile söz konusu malzeme kullanılarak seçilen tabaka kalınlığı ve düşünülen sıkıştırma ekipmanı ile test dolgusu yapılmalıdır. Buradan elde edilen yoğunluk, standart metodla bulunan laboratuvar değeri ile ilişkili olduğu gibi aynı zamanda kullanılacak arazi kontrol cihazı ve metodu ile bulunacak yoğunluk değeri ile de ilişkilidir. (sondalama, dinamik kompaksiyon deneyi, plaka yükleme deneyi, oturma ölçümü gibi).

Temellerin oturacağı bir dolgu için normal şartlarda ortalama %100 proctor maksimum yoğunluğu veya en az %97 proctor yoğunluğu yeterli olabilir. Ayrıca boşluk hava hacmi %12 den daha az olmalıdır.

Kayalarda proctor yoğunluğu kullanılmaz. Bunun yerine sıkıştırma işlemi sonucu ulaşılan oturmalar değerlendirilir.

7-) ZEMİN VET TEMEL ETÜDÜ RAPORU

7.1-) GENEL:
Rapor üç kısımda sunulabilecektir. Birinci kısımda mevcut zeminle ilgili ve gerekiyorsa jeolojik özellikler ile ilgili veriler, ikinci bölümde verilerin değerlendirilmesi, kabul edilen zemin parametreleri ve izahı, üçüncü kısımda (sonuç ve öneriler) zemin temel ön tasarımı ve inşaat tarzı yer alacaktır.

Rapor önemsiz ve sorunsuz işlerde birkaç sayfa olabileceği gibi, gerekli durumlarda çok kapsamlı da olabilir.

7.2-) ZEMİN BİLGİ VE VERİLERİNİN SUNULMASI:

Bu kısımda arazi ve laboratuvar çalışmaları ve bunların sonuçları, kullanılan yöntemler yer alacaktır. Gerektiği ve ilgili olduğu hallerde dahil edilebilecek hususlar şunlardır:
-Etüdün amaç ve kapsamı,
-Projenin kısa tanıtımı, yapılacağı alan, yapıların büyüklüğü, taşıyıcı sistemi, geometrisi, beklenen yükler, yapı elemanları, inşaat malzemeleri vb.,
-Ön görülen etüd kategorisi,
-Arazi ve laboratuvarçalışmalarının tarihleri,
-Kullanılan arazi ekipmanı,
-İlgili firmalar ve danışmanların isimleri,
-Arazi gözlemleri:
-Yer altı suyu mevcudiyeti ve seviye gözlemleri,
-Komşu yapıların davranışı,
-Faylar,
-Mevcut kazılar ve ocakların gözlem sonucu,
-Stabilize yönünden sorunlu bölgeler,
-Kazı güçlükleri,
-Seçilen yerin tarihçesi,
-Seçilen yerin jeolojisi,
-Varsa hava fotoğraflarından elde edilen bulgular,
-Yerel sismisite,
-Arazi ve laboratuvar çalışmalarının tablolarla sunulması, sondaj ve arazi çalışmalarına katılan personelin gözlemleri,
-Arazi tanımlamaları ve laboratuvar deneylerine dayalı olarak zemin tabakalarının belirlenmesi yolu ile sondaj loglarının derlenmesi (laboratuvar ve arazi deney sonuçları gruplanarak ekte verilecektir).
-Kazık yükleme deneyi ile ilgili öneriler,
-Önerilen kazıkların düşey ve yatay yükler için muhtemel irdelemeleri,
-Kazık ve kazık başlıklarının hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sayısal değerler,
-Zemin ıslahıgerekiyorsa ıslah türü ile ilgili açıklamalar,
-Özel tür iksa gerekip gerekmediği, özel tür iksaların hesap ve tasarımına imkan verecekparametrik öneriler,
-Kazı işlerine esas kazı güçlüğü ve kazı sınıfı önerileri,
-Kazıdan çıkan zeminin dolgu vb. amaçla kullanılabilirliği ve koşulları,
-Özel drenaj ve yalıtım önerileri,
-Gerekli hallerde zeminin etki büyütmesi ve sıvılaşma riski ile ilgili açıklamalar, değerlendirmeler ve öneriler,
-Dinamik etkilere maruz temeller ile ilgili değerlendirmeler.

7.5-) İLGİLİ STANDART VET YÖNETMELİKLER:
-Geoteknik değerlendirmelerde kabul edilmiş, yayınlanmış analitik, ampirik, yarı ampirik yöntemler veya Eurocode’de belirtilen yöntemler kullanılabilecektir. Gerekli yerlerde ilgili yayınlara atıflar yapılacak ve bunlar sonunda sıralanacaktır.
-Arazi ve laboratuvar çalışmaları ve zemin – temel etüdü ve değerlendirme raporunun hazırlanmasısırasında aşağıda belirtilen şartname ve/veya standartlar kullanılabilir:

Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar hakkında Yönetmelik,
TS 500 Betonarme yapıların Hesap ve Yapım Kuralları,
TS 1500 İnşaat Mühendisliğinde Zemini Sınıflandırlması,
TS 1900 İnşaat Mühendisliğinde Zemin Deneyleri,
TS 1901 İnşaat Mühendisliğinde Sondaj Yolları ile (örselenmiş ve Örselenmemiş) Numne Alma Yöntemleri,
TS 3167 Kazık Temellerin Hesap ve Düzenlenmesinde Genel kuralları,
TS 3168 Delme Kzıklar tasarım, Yapım ve uygulama Kuralları,
TS 3169 Çakma kazıklar, Tasarım, Yapım ve Uygulama Kuralları,
TS 5744 İnşaat Mühendisliğinde Temel Zemin Özelliklerinin Yerinde Ölçümü,
 TS 7994 Zemin Dayanma yapıları: Sınıflandırma, özellikleri ve Projelendirme esasları.
 

7.6-) YAPI YÖNÜNDEN KATEGORİ 1 VET KATEGORİ 2’YE GİREN BİNALAR EKLİ LİSTEDE BELİRTİLMİŞTİR.

YAPI YÖNÜNDEN KATEGORİ 1’E GİREN BİNALARA ÖRNEKLER:
50 Kişilik Cezaevi,
K1 ve E Tipi Cezaevi,
Lojman – Afet Konutları (1, 2, 3, 4 katlı olanlar )
Jandarma Sınır Karakolu ve Bucak Karakolu,
Polis Karakolu,
Jandarma Birlik Merkez Karakolu,
Jandarma Alay Komutanlığı Alay  Binası,
Şehiriçi ve Bölge trafik binası,
garaj Binası,
 İlçe Tipi veteriner sağlık merkezi,
 A1 Tipi Tribün,
 Küçük Tip Halk Eğitim Merkezi ve Kütüphane,
 200 – 300 Kişilik Yurt,
 12 – 20 derslikli Ticaret Lisesi ve Spor salonu,
 Bağımsız pratik Sanat Okulu ve Atölyeleri,
 250 kişilik Ticaret Lisesi,
 8 – 12 – 24 Derslikli Temel Eğitim Okulu,
 5 – 8 – 12 m- 16 – 21 Derslikli Ortaokul ve Spor Salonu,
 Sabit İlçe Kurs Binası ( 70 kişilik),
 1 – 2 – 5 – 6 – 8 – 10 – 12 Derslikli İlkokullar,
 Endüstri Meslek Liseleri ve Atölyeleri,
 Yatılı İlköğretim Bölge Okulu,
 Huzurevleri,
 Köy Tipi Sağlık Ocağı,
 Veteriner Sağlık merkezi ve Lojmanı,
 Hastane – Dispanserler (1, 2, 3 katlı olanlar),
 Eğitim ve Dinlenme tesisleri.

 YAPI YÖNÜNDEN KATEGORİ 2’YE GİREN BİNALARA ÖRNEKLER:
Büyük Tip İlçe Hükümet Konağı,
İlçe Tipi Hükümet Konağı ve Adliye Binası,
Lojman – Afet Konutu (5 kat ve daha fazla katlı olnalar),
500 Kişilik Toplum Polisi Sitesi,
2500 Kişilik Spor Salonu,
1500 Kişilik Spor Salonu,
Hastane – Dispanser (4 kat ve daha fazla olanlar),
75 – 125 Yataklı Doğumevi,
Sağlık Meslek Lisesi ve Spor salonu,
 İl Tipi Sağlık Ocağı,